بسطام و خرقان، آرامگاه های عارفان مشهور ایرانی

شهرهای تاریخی بسطام و خرقان دو شهر در حاشیه دشت کویر هستند که زادگاه دو تن از مشهورترین عارفان ایرانی می باشند. کویر ایران را می توان تلفیقی از طبیعت و عرفان دانست. در طول تاریخ، عارفان و عالمان برجسته ای از خطه کویری ایران برخاسته اند. هر یک از این عارفان، نقش موثری در گسترش عرفان در ایران و جهان داشته اند.

علاوه بر این از دیرباز، آب، دغدغه اصلی مردم کویر ایران است. در ابیات منسوب به ابن یمین، به سال های خشکسالی سرزمین شاهرود اشاره شده است. اما کویر نیز منبع الهامات بسیاری از عارفان این منطقه بوده است.

از سوی دیگر، سبک زندگی کویر نشینان مبتنی بر صرفه جویی و قناعت است. زندگی ساده و خاضعانه آن ها در آثار فرهنگی، تاریخی، تمدن و ادبیات شان نیز دیده می شود. می دانیم که هنر آئینه ای از جامعه ی هنرمند محسوب می شود و عارفان دوره های مختلف از این قاعده مستثنی نیستند.

علاوه بر آن، امروزه مردم جهان به دنبال مؤثرترین راه برای گفتگوی فرهنگی هستند. شهرهایی مانند قونیه، عشق آباد، خجند، سمرقند، بخارا، بسطام، خرقان در زمره شهرهای پذیرای گردشگری عرفانی در سطح کشور ایران و منطقه هستند.

در ادامه با بناهای تاریخی بسطام و خرقان که از جاهای دیدنی بسطام به حساب می‌آیند، آشنا خواهید شد.

بناهای تاریخی بسطام و خرقان

پر واضح است که آرامگاه بایزید بسطامی نقطه کانونی این شهر و بناهای تاریخی آن است. این مجموعه آرامگاهی شامل بناهای زیر است:

• آرامگاه بایزید بسطامی
• خانقاه بایزید بسطامی
• مسجد جامع بسطام

در ضمن، بناهای تاریخی دیگری نیز در خارج از این مجموعه قرار دارند:

• برج کاشانه متعلق به قرن 14 میلادی، معروف به برج غزنه. برخی اعتقاد دارند که در دوران پیش از اسلام، این بنا یک آتشکده بوده است. برخی دیگر نیز معتقدند که غازان خان، حاکم مغول، آن را ساخته است.
• تپه تاریخی سنگ چخماق، در فاصله 6 کیلومتری شهر. این سایت به دوران نوسنگی مربوط می شود و بین 7000 تا 9000 سال قدمت دارد. این تپه کلید درک توسعه سبک زندگی این دوره به بخش شرقی فلات ایران و نیز جنوب آسیای مرکزی به شمار می رود.

بسطام و خرقان، خاستگاه عارفان نامی ایران

این دو شهر و نیز مناطق پیرامون آنها به این امر شهرت دارند که عارفانی را به جهان تصوف عرضه کرده اند که موجب تحول طریقت صوفیانه شده اند. در اینجا به معرفی برخی از آنان می پردازیم:

بایزید بسطامی

بایزید از خانواده موبدان عالم و زاهد بود. این عالم از ناقلان علوم و عرفان ایرانی در دوران قبل از اسلام بوده است.

با مطالعه تاریخ عرفانی، در میان عارفان مشهور ایرانی، بایزید از نخستین افرادی است که به نویسندگی و شاعری پرداخت. تا جایی که امام محمد غزالی (عالم معروف علوم اسلامی) در قرون 11 و 12 میلادی از آثار بایزید بسطامی استفاده کرده است.

از سوی دیگر، در حال حاضر مدرک مستندی از آثار نوشته شده بایزید در دسترس نیست. زیرا بایزید بسطامی به فروتنی و عدم تظاهر معروف بوده است.

بایزدی بسطامی آن قدر معروف و محبوب است که هانری کوربن درباره او چنین نوشته است: بایزید به راستی از بزرگترین صوفیانی است که اسلام در طول قرنها پرورده است. تعلیمات او، بیان بی‌واسطه حیات باطنی است. آموزش های بایزید به دیگران، تحسین و حیرت شخصیت‌های گوناگون را برانگیخته است. اما بایزید هرگز وظایف خود را به عنوان یک مربی و خطیب بر عهده نگرفت و از خود نوشته‌ای بر جای نگذاشت.

اصول سلوک روحانی بایزید از طریق روایات و پندها به ما رسیده است. همچنین شاگردان بلافصل او یا چند نفر از عوام که به ملاقات او رفته اند، روایاتی را از وی نقل کرده اند.

برای دیدار از بسطام و خرقان و نیز مقبره بایزید به شش کیلومتری شمال شاهرود (شهر بسطام) سفر کنید تا آرامگاه وی را در مجموعه تاریخی بسطام ببینید.

ابوالحسن خرقانی

شیخ ابوالحسن خرقانی از شاعران و عارفان قرن دهم و یازدهم میلادی است. از شاگردان ممتاز شیخ ابوالحسن خرقانی، خواجه عبدالله انصاری را می توان نام برد. مطالب زیادی در آثار نویسندگان و محققان به ویژه عارفان قرن های بعدی آمده است، که از آثار ابوالحسن خرقانی الهام گرفته شده است.

در برخی منابع تاریخی ذکر شده است که شیخ ابوسعید ابوالخیر، ابوعلی سینا و ناصر خسرو قبادیانی علوی (شاعران و متفکران ایرانی) به خرقان رفته و با ابوالحسن خرقانی در زمینه عرفان صحبت کرده اند.

در کتب زیادی مقام معنوی ابوالحسن خرقانی ستوده شده است. همچنین بسیاری از کتب دیدار سلطان محمود غزنوی با شیخ ابوالحسن خرقانی برای کسب فیض و نصیحت را نقل کرده اند. آرامگاه ابوالحسن خرقانی در ۴۵کیلومتری شمال شهرستان شاهرود (بخش بسطام) قرار دارد.

معروف ترین نقل قول از وی که بیانگر دیدگاه متعالی اوست، آن است که گفته اند:

“روزی از شیخ پرسیدند که جوانمردی چیست؟ گفت آن سه چیز است اول سخاوت دوم شفقت بر خلق سوم بی‌نیازی از خلق.”

در ضمن، میتوان اوج این انسان دوستی را شعاری دانست که معروف است در خانقاه شیخ نوشته شده بود:

“هر که در این سرا درآید نانش دهید و از ایمانش مپرسید چه آنکس که به درگاه باری تعالی به جان ارزد البته بر خوان بوالحسن به نان ارزد.”

ابن یمین فرومدی

امیر فخرالدین محمود بن امیر یمین‌الدّین طغرایی مستوفی بیهقی فریومدی، مشهور و متخلص به ابن یمین فرومدی یکی از شاعران معروف ایران در قرن چهاردهم میلادی ‌است.

سروده های ابن‌یمین به علت دربرداشتن اندرز و طعن و طنز، بسیار معروف است. ابن یمین در قصیده‌ سرایی و مثنوی‌ پردازی توانا بود.

در وقایع کشاکش‌ های پی ‌در پی امیران خراسان در عهد ایلخانان و حمله تیمور، دیوان ابن‌یمین در هنگام غارت بنگاه امیر به یغما رفت. بنابراین شاعر ناگزیر شد مجددا شعرهای پراکنده خویش را از اینجا و آنجا جمع کند و دیوانی جدید ترتیب دهد. دیوان جدید هم اکنون در دسترس است و مجموعه ای از قصیده، غزل، ترکیب‌بند، قطعه و رباعی، مجموعاً در حدود ۱۵ هزار بیت است.

سبک سخنوری ابن یمین فرومدی، روان و منسجم و خالی از تکلف و تظاهر و ریا است. دیوان ابن یمین فرومدی دنباله روی سبک خراسانی ‌است.

شعر زیر از آثار معروف ابن یمین فرومدی است:

آن کس که نداند و نداند که نداند، در جهل مرکب، ابدالدهر بماند؛
آن کس که نداند و بداند که نداند، لنگان خرک خویش به منزل برساند؛
آن کس که بداند و نداند که بداند، بیدارش نمایید که بس خفته نماند؛
آن کس که بداند و بداند که بداند، اسب شرف ازگنبد گردون بجهاند.

برای دیدار از مقبره ابن یمین فرومدی باید به فرومد میامی سفر کنید. این روستا در ۴۵کیلومتری شمال محور میامی-سبزوار واقع شده است. روستای فرومد میامی خشک اما زیباست و مقبره ابن یمین در میانه اش واقع شده است. اگر سفری به بسطام و خرقان دارید، بازدید از این روستا را حتما در برنامه خود بگذارید.

علاءالدوله سمنانی

یکی دیگر از بزرگترین عرفای تاریخ ایران در این منطقه، علاء الدوله سمنانی است. شیخ علاءالدوله سمنانی به مدت شانزده سال در خانقاه سکاکیه 140 اربعین انجام داد تا به عرفان خالص دست یابد. همچنین در زمان دیگری 130 اربعین را برگزار نمود تا در تصوف به مقام بالایی برسد.

به این ترتیب در زندگی گرانقدر خود ۲۷۰ اربعین را به پایان رساند و کوشید تا منزلتی عالی یابد. امروزه مقبره علاء الدوله سمنانی در صوفیباد از روستاهای بخش مرن در استان سمنان است.

چرا از استان سمنان (بسطام و خرقان) دیدن کنیم؟

استان سمنان مهد عرفا و متصوفین بزرگ است. زیرا عارفان دیگری همچون منوچهری دامغانی، شیح شهاب الدین، شیخ حسن جوری نیز در این دیار می زیسته اند. با گذشت صدها سال هنوز نام و تعلیمات عارفان دیار بسطام و خرقان میان فیلسوفان در جهان رواج دارد.

علاوه بر آنچه گفته شد، سمنان و شهرهای پیرامون آن آثار بسیار با ارزشی از دوران پیش از تاریخ و نیز پیش از اسلام دارند که در شکل گیری تمدن ایرانی بسیار موثر بودن اند. بازدید از این آثار تاریخی و سر زدن به جاذبه های طبیعی منطقه، بر دانسته های ما از ایران خواهد افزود.

بسطام و خرقان در کجا قرار دارند؟

بسطام و خرقان دو شهر در شهرستان شاهرود، استان سمنان، هستند. فاصله بسطام تا تهران 419 کیلومتر است. خرقان نیز در فاصله 20 کیلومتری بسطام قرار دارد. مکان‌های دفن بایزید بسطامی و ابوالحسن خرقانی را در نقشه زیر ملاحظه بفرمایید:

پرسش‌های متداول درباره بسطام و خرقان

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.