برج نقاره خانه شهر ری؛ برجی بر روی کوه طبرک

برج نقاره خانه شهر ری بر بالای کوه طبرک یا نقاره خانه در شمال امین‌آباد و در نزدیکی روستای نسوز و هفت‌دستگاه قرار دارد. امین‌آباد از توابع شهرستان ری است. برج، ارتفاعی حدود سه متر و قطری حدود یازده متر دارد و قدمت آن به حدود هزار سال پیش می‌رسد و از جاهای دیدنی تهران به حساب می‌آید.

کوه طبرک به نقاره خانه معروف بوده است؛ زیرا در دوران پیش از اسلام، برای اطلاع‌رسانی حمله‌ی دشمن و همچنین اعلام طلوع و غروب خورشید و تولد و فوت افراد در بالای این کوه نقاره نواخته می‌شده است.

پیشینه‌ برج نقاره خانه

درباره‌ی سازنده‌ و هدف از ساخت برج، نظر یگانه‌ای وجود ندارد. برخی محققان معتقدند این برج مدفن یکی از حکام سلجوقی است.

بنا به قولی دیگر، فردی زرتشتی و توانگر به نام «بزرگ امید» یا «بوزرجمید» این بنا را به تقلید از مقبره‌های مسلمانان برای خود به‌عنوان اُستودان شخصی ساخته است. به باور زرتشتیان، هنگامی که جسد انسان دفن می‌شود، خاک را که از عناصر مقدس سازنده‌ی جهان است، آلوده می‌کند؛ ازاین‌رو در روزگاران گذشته، جنازه‌ها را در محل‌هایی به نام استودان قرار می‌دادند تا خوراک پرندگان و حیوانات شود.

خواجه نظام‌الملک در کتاب سیاست‌نامه چنین نوشته است: «در شهر ری به روزگار فخرالدوله که صاحب‌بن‌عباد وزیر او بود، گبری بود توانگر که او را بزرجومید گفتندی و بر کوه طبرک ستودانی کرد از جهت خویش و امروز بر جای است و اکنون آن را دیده‌ی سپاه سالاران خوانند و بر بالای گنبد فخرالدوله نهاده ‌است و بسیار رنج و زر هزینه کرد بزرجومید تا آن ستودان به دو پوشش بر سر آن کوه تمام کرد.»

از یادداشت نظام‌الملک چند مطلب را می‌توان نتیجه‌گیری کرد: بنا را فردی به نام بوزرجمید در دوره‌ی آل بویه ساخته است تا کاربری استودان داشته باشد. بعدها نیز به‌عنوان برج نگاهبانی مورد استفاده قرار گرفته است. همچنین، بنا گنبدی دوپوش داشته است.

معماری برج نقاره خانه

بنا به‌صورت هشت‌ضلعی ساخته شده است. این برج سترگ، اسکلتی از جنس لاشه‌‌ی سنگ و گچ دارد که روی آن پوششی از آجر قرار گرفته است. قوس‌های جناغی زیبایی، بدنه‌ی آن را تزیین کرده‌اند. در میان این قوس‌ها، سنگ‌های بزرگ و کوچک صیقلی برای زینت کار گذاشته شده‌اند.

فضای داخل برج چندان وسیع نیست و در میان آن، گودالی وجود دارد. این گودال را قاچاقچیان آثار باستانی، به امید یافتن گنج و اشیای عتیقه کنده‌اند.

از میان پنجره‌های برج، منظره‌ی روستای نسوز و هفت‌دستگاه و زمین‌های کشاورزی، در دشت پایین کوه کاملاً پیداست و همین، نشان‌دهنده‌ی آن است که در گذشته، این برج محل مناسبی برای دیده‌بانی جنگ‌‌آوران بوده است.

هیبت بنا انسان را به یاد برج‌های جنگی افسانه‌ها می‌اندازد؛ برجی نفوذناپذیر که از دل کوهستان‌های باستانی شهر پررمزوراز ری سر برآورده است.

در کنار برج، یک ورودی روباز بر روی زمین وجود دارد که از طریق راهرویی به سرداب زیر برج می‌رسد.

متأسفانه بااینکه بنا در فهرست آثار ملی ثبت شده و باید حریم آن حفظ شود، ساخت و سازهای غیرقانونی تا نزدیکی آن پیش رفته است. برای رسیدن به برج، باید از طریق پلکانی که چندان امن نیست، به بالای کوه طبرک رفت.

ری؛‌ شهری باستانی

اکنون چنان حجم سیمان و صنعت پیکر شهر ری را پوشانده و آثار باستانی‌اش بی‌مهرانه به دست تطاول زمان سپرده شده‌اند که کمتر مسافری با دیدن خیابان‌ها و ساختمان‌هایش به تاریخ پرشکوه تمدن ری پی‌ می‌برد.

شهر ری از گذشته‌های بسیار دور سکونتگاه مردم بوده است. آثار تمدن «چشمه علی» یا «چشمه سورین» در این منطقه یافت شده که کهن‌ترین تمدن شناخته‌شده‌ی انسانی است و قدمت آن به حدود هفت‌هزار سال می‌رسد.

ری از دیرباز شهر مقدسی شمرده می‌شده و در دوره‌ای، اصلی‌ترین قرارگاه زرتشتیان بوده است. در تاریخ و تفکر مذهب شیعه نیز این شهر اهمیت فراوان دارد. همچنین، قرارگیری ری در مسیر جاده‌ی ابریشم، باعث شده است که این شهر، علاوه بر اهمیت مذهبی، اقتصاد پررونقی داشته باشد.

رساکیه، ارشکیه، اروپس، اورپا، بت رازیکایه، راز، راک، راگا، رام اردشیر، رام پیروز، رغه، ریشهر، شیخ‌البلاد، محمدیه و شاه‌عبدالعظیم از جمله نام‌هایی هستند که در طول زمان بر این شهر نهاده‌اند.

بر روی کوه‌های اطراف شهر، آثار باستانی بسیاری وجود دارد که متأسفانه به دلیل برداشت سیمان از این کوه‌ها، جز دیواره‌های باریکی باقی نمانده است و برخی بناهای باستانی ارزشمند تمدن ایرانی نیز به دلیل عملیات استخراج معادن، رو به تخریب‌اند.

بنای برج نقاره خانه نیز با این مسئله مواجه بوده است. این برج تا دوره‌ی قاجار سرپا و سالم بوده است؛ اما با احداث کارخانه‌ی سیمان در دوره‌ی پهلوی، ویرانی‌هایی در آن پدید آمده است. سنگ‌نگاره‌ای از شکار شیر فتحعلی‌شاه در پای کوه نقاره بوده است که اکنون در موزه‌ی کارخانه‌ی سیمان نگهداری می‌شود.

در کوه نقاره خانه، علاوه بر برج نقاره خانه، آثار باستانی دیگری نیز وجود دارد که در ادامه، به معرفی مختصر آن‌ها می‌پردازیم.

استودان زرتشتیان در شهر ری

کمی پایین‌تر از برج نقاره خانه، استودانی قرار دارد که قدمت آن به عهد ساسانی باز می‌گردد. به این استودان «دژ خاموشان ری» گفته می‌شود و زرتشتیان تا دوره‌ی پهلوی، برای اجساد از آن استفاده می‌کردند. در دوره‌ی پهلوی اول، به‌دلیل بیماری‌زابودن جسدها، قراردادن جسد در استودان ممنوع شد. استودان بنایی استوانه‌ای‌شکل و بدون سقف است که از ترکیب سنگ و ساروج ساخته شده است و پرندگان از طریق سقف باز آن، امکان دسترسی به اجساد را داشته‌اند.

بنای استودان در سال 1387 مرمت شده است؛ اما امروزه در تملک کارخانه‌ی سیمان است و بازدید از آن برای عموم ممکن نیست.

گنبد اینانج

گنبد اینانج، شبیه برج طغرل اما بزرگ‌تر از آن ساخته شده است و به نظر می‌رسد متعلق به دوره‌ی سلجوقی باشد. این برج مدفن اینانج، سردار معروف و قدرتمند اهل ری است که در اصفهان، به دست غلامان خود و با توطئه‌ی دشمنان کشته می‌شود. مردم جسد وی را در این دژ نظامی دفن کرده‌اند.

گنبد اینانج تا عهد قاجار برپا و سالم بوده‌ است. امروزه، تنها فضایی وسیع و گرد از شالوده‌ی بنا باقی مانده است. در پایین این دایره، چند حفره به شکل گوردخمه دیده می‌شود. در قسمت بالایی هم چند اتاقک با تاق ضربی باقی مانده‌اند که گویا محل دفن بوده‌اند.

دژ طبرک

این قلعه از مهم‌ترین آثار تاریخی شهر ری است که قدمت آن به دوره‌ی عباسی می‌رسد و برای نگهبانی از شهر کاربرد داشته است. گفته می‌شود که طغرل سلجوقی یک سال تلاش کرد تا توانست این قلعه را فتح کند. او پس از دستیابی به قلعه، دستور داد تا آن را با خاک یکسان کنند. ویران‌کردن قلعه یک ماه طول کشید.

امروزه بارو و حصار دژ طبرک در اطراف ری قدیم به صورت دیوارهای خشتی و گلی باقی مانده است.

روستای نسوز و هفت‌دستگاه؛ همسایه‌ی برج نقاره خانه

در پایین کوه نقاره خانه، روستایی وجود دارد که اگر بخت یارش بود، امروز می‌توانست قبله‌گاه عشاقِ دانستن از تاریخ ری و ایران زمین و قرارگاه مسافرانی باشد که مشتاق دیدار بناهای باستانی‌اند. گردشگری در این منطقه می‌توانست چنان رونق داشته باشد که جامعه‌ی محلی را مشغول و از نظر اقتصادی بی‌نیاز سازد. اما شوربختانه برج نقاره خانه و سایر آثار باستانی اطراف روستای نسوز و هفت‌دستگاه، بدون نگهبان و مراقبت رها شده‌اند و معلوم نیست تا چه زمانی در رویارویی با ناسازگاری روزگار دوام بیاورند.

به این دلیل روستا به نام نسوز خوانده می‌شود که اولین کارخانه‌ی آجر نسوز ایران در دوره‌ی پهلوی اول، در این روستا ساخته شد. بعدها نیز هفت خانه برای کارگران کارخانه‌ی آجر نسوز در آنجا ساخته شد. از‌این‌رو، به آن هفت‌دستگاه نیز گفته می‌شود. بقایای کارخانه‌ی آجر نسور هنوز در روستا وجود دارد و خود می‌تواند به موزه میراث صنعتی بدل بشود.

برج نقاره خانه شهر ری؛ یادگاری از روزگاران گذشته

دیدار با برج نقاره خانه شهر ری شما را به دل تاریخ کهن ایران زمین خواهد برد. به آن هنگام که نقاره‌چی‌ها از بالای کوه، طلوع و غروب خورشید را به مردم گوشزد می‌کردند یا در پی زاده‌شدن نوزادی یا فرو‌افتادن ستاره‌ی حیات فردی، نقاره‌ها را می‌نواختند و به صدا درمی‌آوردند. یا نگاهبانانی که از بالای برج نقاره خانه، دشت پیش پای کوه را می‌پاییدند و مراقب امنیت شهر بودند.

اگر قصد بازدید از جاذبه‌های گردشگری شهر ری را دارید، برج نقاره خانه می‌تواند یکی از مقاصد شما باشد. با رعایت نکات گردشگری آگاهانه می‌توانید به دوام این بنا کمک کنید تا تن خسته و رنجور برج با امید مرمت و رسیدگی، سختی‌ها را تاب بیاورد و سرپا بماند.

برج نقاره خانه کجاست؟

برج بر بالای کوه نقاره خانه یا طبرک در شمال روستای امین‌آباد از توابع شهرستان ری و در نزدیکی روستای نسوز و هفت‌دستگاه واقع شده است.

پرسش‌‌های متداول درباره برج نقاره خانه

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.