گنبدهای نمکی ایران، جاذبه های طبیعی منحصر به فرد

گنبدهای نمکی ایران یکی از پدیده‌های زمین‌شناختی کشور هستند. در این پدیده، لایه‌های بزرگ نمک زیرزمینی به طرف سطح زمین حرکت کرده‌اند. این لایه ها به تدریج و در طی هزاران سال، شکل گنبدی گرفته‌اند.

اغلب گنبدهای نمکی در نواحی گرمسیر تشکیل می‌شوند. گنبدهای نمکی ایران بیشتر در استان‌های فارس و هرمزگان و سمنان دیده می‌شوند. برخی از جزیره‌های ایرانی در خلیج فارس، مانند جزیره هرمز، گنبدهای نمکی هستند.

نحوه شکل گیری گنبدهای نمکی

هسته مرکزی گنبدهای نمکی از سنگ نمک تشکیل شده است. هنگامی که سنگ نمک تحت تأثیر لرزش ناگهانی قرار گیرد، مانند یک ماده ارتجاعی عمل می‌کند. بنابراین یا خرد می‌شود، یا تغییر شکل خمیری می‌دهد. اما هنگامی که توده نمک تحت تأثیر فشار مداوم قرار گیرد مانند یک مایع غلیظ عمل می‌کند. به این پدیده خزش می‌گویند. شرایطی مانند نقطه ذوب، انجماد، چگالی، تغییرات فشار و درجه حرارت در شکل‌گیری نمک‌ها مؤثر می‌باشند.

گنبدهای نمکی (Salt dome) یا (Diapiric Folds) اشکال مختلفی دارند. گسترش آن ها در روی زمین از 500 متر تا 8 کیلومتر (در آمریکا) و در شمال شرقی دریای خزر بین 5 تا 12 کیلومتر است.

اجزای ساختارهای نمکی گنبدی

هر گنبد نمکی شامل یک هسته مرکزی فشرده است. بخشی که اطراف هسته مرکزی را احاطه می‌کند، از سنگهای رسوبی محلی تشکیل شده است. در بیشتر سازه های نمکی طبیعی، سطح فوقانی به وسیله طبقات رسوبی پوشیده شده است. به این طبقات پوش سنگ می‌گویند. در بعضی از آن ها، ضخامت پوش سنگ به چند صد متر می‌رسد. بعضی دیگر نیز فاقد پوش سنگ هستند.

مثلا گنبد نمکی قم که در شمال ارتفاعات زنگار در منطقه قم قرار دارد، فاقد پوش‌سنگ است. پوش سنگها معمولا از سنگهای آهکی، ژیپس و انیدریت تشکیل می‌شود. در بعضی موارد، پوش سنگ حاوی ذخایری از مواد گوگردی است.

شکل گنبدهای نمکی ایران

ساختارهای نمکی ممکن است به صورت تاقدیس نمکی (Salt anticlines) ، بالشهای نمکی (Salt pillows) ، برجستگیهای تیغه مانند نمکی (Salt ridges) ، امواج نمکی (Salt Waves) ، استوکهای نمکی (Salt stocks) و غیره باشند.

شکل گنبد نمکی متغیر است. دیواره بسیاری از گنبدهای نمکی ایران دارای شیب زیاد در حدود 80 تا 90 درجه به طرف خارج است. گنبدهای نمکی متقارن کمیاب هستند. اغلب گنبدها نامتقارن هستند.

همچنین در اکثر گنبدهای نمکی شیب دیواره‌ها در جهت های مختلف متفاوت است. مقطع بیشتر گنبدهای نمکی نزدیک به دایره و بعضا بیضی شکل است. گسترش افقی گنبدها بسیار متغیر و اغلب چندین کیلومتر است.

انوع گنبدهای نمکی از نظر عمق سطح فوقانی

سازه های نمکی از نظر حجم و وسعت به سه دسته تقسیم می شوند.

1- گنبدهای نمکی کم عمق
سطح فوقانی این گنبدها از سطح زمین کمتر از یک کیلومتر است، مانند اکثر گنبدهای نمکی ایران.

2- گنبدهای نمکی دارای عمق متوسط
سطح فوقانی آنها بین یک یا 1.5 کیلومتری سطح زمین قرار دارد.

3-گنبدهای نمکی عمیق
فاصله آنها از سطح زمین بیش از 1.5 کیلومتر است. بعضی از گنبدهای نمکی در اعماق بیش از 3000 متر از سطح دریا وجود دارد.

مکانیسم تشکیل گنبدهای نمکی ایران

سرعت حرکت نمک نمی‌تواند در همه جا یکسان باشد. به طور کلی، حرکت نمک به سمت بالا است. علت این موضوع خاصیت شکل پذیری آن است. با حرکت نمک به سمت بالا قدرت و نیروی محرکه درون آن کاهش پیدا می کند. با افزایش بار، رسوبات نمک حرکت قائم خود را ادامه می‌دهد. این حرکت می‌تواند در هر سال از 0.1 تا یک میلیمتر باشد.

منشا این پدیده در طبیعت

هرجا ساختارهای طبیعی نمکی یافت می‌شود، در زیر زمین آنجا لایه‌های ضخیمی از نمک موجود است. به این لایه ها، لایه‌های تغذیه کننده گنبد نمک می گویند. ضخامت این لایه‌های نمک متفاوت است که حتی در موارد استثنایی از هزار متر بیشتر می شود.

مراحل تشکیل گنبد نمکی

این مراحل عبارتند از:

• تشکیل طبقات با شیب ملایم
• تشکیل تاقدیس ساده گنبدی شکل
• تشکیل گنبد نمکی حقیقی

شاخص ترین این گنبدها در ایران

برخی از شاخص ترین این پدیده های طبیعی در ایران عبارتند از:

• کنارسیاه در فیروزآباد فارس، ، قم، قره آغاج ، شور دره تبریز ، خواجه، جاشک (دشتی)، پل، جزیره هرمز، جزیره ابوموسی، باغ بهزاد، منور، ملحه، انگوران، لارک، داربست، خورموج، بزنجان، مادر (درگز هرمزگان)، قشم، کرموستج لارستان، گچین، سمنان، نهند، مورجان در فیروزآباد، جزیره فارو، بستک (هرمزگان)، دارابگرد(داراب)، کهنه (لار)، بستانه (بندر لنگه)، بربالا (لار)، حمیران (بندر لنگه)، لمزان (هرمزگان)، رستاق (هرمزگان)، کوه پوزه (بندر لنگه)

گنبد نمکی قره آغاج

این سازه نمکی در ۶۵ کیلومتری شهر میانه، ۷۰ کیلومتری هشترود و ۱۹۳ کیلومتری تبریز (مرکز استان) قرار گرفته است. رگه هایی از رنگ های قرمز و خاکستری بر پیکره اش دیده می شود.

گنبد نمکی شور دره تبریز

این گنبد در هشت کیلومتری شمال شهر تبریز قرار دارد. رسوبات نمکی رنگ این گنبد را به صورتی، خاکستری و قهوه ای تغییر داده است.

گنبد نمکی خواجه

این سازه نمکی در تبریز واقع شده است. یک معدن رو باز در گنبد آن وجود دارد. رنگ های ارغوانی، قرمز و خاکستری در آن دیده می شود.

گنبد نمکی کُنارسیاه در فیروزآباد فارس

این ساختار نمکی در ۹۰ کیلومتری جنوب شرقی شیراز و در فاصله ۲۰ کیلومتری جنوب غرب شهرستان فیروزآباد قرار دارد. دستیابی به گنبد نمکی کنارسیاه از جاده فیروزآباد- جم- عسلویه امکان‌پذیر است.

تعدادی آبراهه فصلی در اطراف گنبد نمکی وجود دارد. در یال جنوب غربی تاقدیس آغار، سه چشمه به نام نارک، کنار سیاه و منگرک وجود دارند.

گنبد نمکی قم

این سازه نمکی در ۱۵ کیلومتری جاده قم به سمت جعفریه قرار گرفته است. از جاذبه های طبیعی استان قم به شمار می رود. تاریخ زمین ‌شناسی گنبد نمکی قم به شصت میلیون سال قبل برمیگردد.

این ساختار تنها گنبد نمکی متقارن جهان است. همچنین دریاچه ای کوچک درون خود دارد. در این گنبد، بلورهای نمک به صورت تیغه های مشخص و کنگره دار درآمده اند. گسترش شمالی آن تا طول سه کیلومتر ادامه دارد.

دریاچه ای نمکی در میان گنبد وجود دارد. این منطقه گرمسیری است. بنابراین، بعد از بارندگی های فصلی به دلیل گرمای زیاد، آبهای شور تبخیر می شوند. سپس گنبدهای نمکی شکل می گیرند.

کاروانسرای کوه نمک که مربوط به دوره سلجوقی است، در این منطقه وجود دارد. این اثر به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. پلان این کاروانسرا از نوع چهار ایوانی است. مصالح اصلی ساختمانی در دیواره ها، سنگ و در پوشش سقف آجری می باشد.

گنبدهای نمکی هرمز

این سازه های نمکی در خلیج فارس جزایر کوچکی را تشکیل می‌دهند. نمکهای هرمز چین‌های دوران سوم کوههای زاگرس را سوراخ کرده است. این سوراخ ها در تمام موارد و محل های ممکن از قبیل قله، پهلو، محور تاقدیس و ناودیس و در روی گسل ها دیده می‌شوند.

به طور محقق، سن گنبدهای نمکی هرمز از ژوراسیک قدیمی تر است. وجود سازه های نمکی نتیجه تزریق پلاستیکی سنگ نمک در سنگهای رسوبی اطراف است. نمکِ هسته گنبدهای نمکی از طبقات زیرین مشتق می‌شود.

گنبد نمکی نهند

این ساختار نمکی عظیم در ۱۰ کیلومتری شمال غربی روستای تازه کند قرار دارد. روستای تازه کند در جنوب غربی روستای نهند در استان آذربایجان غربی می باشد. این گنبد به صورت قارچی در داخل مارن‌های قرمز و خاکستری قرار گرفته است. همچنین جهت آن شمال غربی – جنوب شرقی ‌است. این گنبد بزرگ‌ترین گنبد نمکی آذربایجان است.

گنبد نمکی باغ بهزاد

این ساختار نمکی در استان چهار محال و بختیاری و در جنوب لردگان قرار گرفته است. رنگ های آن قرمز و خاکستری است. همچنین در ساختارش به وفور سنگ آهک و نمک یافت می شود.

گنبد نمکی منور

این سازه نمکی در آذربایجان شرقی و در روستایی به نام منور در شبستر واقع شده است. رنگ هایی از قبیل ارغوانی، خاکستری و قرمز در آن وجود دارد.

گنبد نمکی ملحه

این معدن نمکی و گنبدش در استان سمنان واقع شده است. معدن آن محل برداشت نمک و درآمد مردم شهرهای همدان، کرمانشاه، سمنان و غیره است.

گنبد نمکی انگوران

این ساختار نمکی بلند ترین کوه نمک از سطح دریا با ارتفاع 1000 متر می باشد. لایه های نمک روی این گنبد خمیده شده اند. این گنبد نمکی در غرب بندر عباس و در روستای انگوران واقع شده است.

گنبد نمکی گچین

یکی دیگر از ساختارهای نمکی بندرعباس در روستای گچین واقع شده است. نمک ها در این گنبد به صورت خمیده شکل گرفته اند.

گنبد نمکی پل

این ساختار نمکی در بندر عباس و در 4 کیلومتری بندر پل قرار گرفته است. بلور های نمکی را به آسانی میتوان در دامنه این گنبد مشاهده کرد. رنگ کلی آن قرمز است.

گنبد نمکی لارک

یکی دیگر از سازه های طبیعی نمکی بندر عباس، معدن نمک لارک است. در طی سالیان بسیار زیادی رسوب های نمک تبدیل به کوهی از نمک و گنبد نمکی شده اند.

گنبد نمکی داربست

این سازه نمکی در بندر عباس قرار دارد. همچنین در یک محیط دایره ای شکل محصور شده است. در این معدن مهم بلور های نمکی و اکسید آهن یافت می شود.

گنبد نمکی خورموج

این سازه نمکی در شهرستان خورموج از توابع استان بوشهر قرار دارد. جویبارهای بسیار زیبایی در اطراف آن وجود دارند. به دلیل صعب العبور بودن این منطقه دسترسی به این معدن دشوار می باشد.

گنبد نمکی جزیره هرمز

این گنبد به رنگ های قرمز، خاکستری و سبز دیده می شود. همچنین منبع غنی برای صنایع مختلف به شمار می رود.

گنبد نمکی کرموستیج

این پدیده طبیعی در استان فارس و شهرستان لار واقع شده است. رسوبات نمکی در این منطقه تبدیل به حفره های بزرگ و غارهای زیبایی شده است.

گنبد نمکی بزنجان

این ساختار نمکی در استان کرمان واقع شده است. ورقه های نمکی در این شهر به شکل تپه های دایره ای شکل تشکیل شده اند.

گنبدهای نمکی ایران، جاذبه های طبیعی برای گردشگران

تعداد گنبدهای نمکی ایران بسیار زیاد است. کشور ایران به علت ساختار جغرافیایی در بیشتر مناطق خود گنبدهای نمکی دارد. گنبدهایی که معرفی شدند تنها تعداد کمی از آن ها بود. بیشتر این پدیده های طبیعی ایران در جنوب این کشور واقع شده اند.

جزیره های زیادی در خلیج فارس، گنبدهای نمکی دارند. طیف رنگی این گنبدها متنوع می باشد و رنگ هایی همانند قرمز، زرد، نارنجی، قهوه ای، کهربایی، سبز و خاکستری را در خود دارد.

ایران از لحاظ جاذبه های طبیعی در بین 5 کشور برتر دنیاست. جا دارد که گردشگران کشورمان بیشتر با این جاذبه ها آشنا شوند و به دیدن آنها بروند. آژانس های مسافرتی نیز باید این پدیده های چشمگیر را در برنامه تورهای داخلی خود قرار دهند و راهنماهایی باتجربه و آگاه را به منظور اطلاع رسانی و سفرهای مسئولانه به این نقاط گسیل دارند.

گنبد نمکی جاشک کجاست؟

گنبد نمکی جاشک در استان بوشهر قرار دارد. این کوه نمکی در حد فاصل شهرستان دیر و دشتی واقع شده است. موقعیت مکانی دقیق این گنبد نمکی را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره گنبدهای نمکی

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.