هر ایرانی باید موزه ایران باستان را ببیند

ساختمان موزه ایران باستان
ساختمان موزه ایران باستان
ساختمان موزه ایران باستان

موزه‌ی ملی ایران در تهران واقع شده است. این موزه یکی از ارزشمندترین مجموعه‌‏ها و بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین موزه‌ کشور است و بیشترین یافته‌های باستان‌شناسی ایران از هزاران سال پیش تا دوران معاصر را در خود جای داده است. اشیا موزه حاصل کاوش‌های علمی از دوران پارینه‌سنگی تا اسلامی هستند.

بازدید از موزه‌ی ملی ایران فرصت مناسبی برای آشنایی با تاریخ ایران‌زمین است. اگر به تاریخ علاقه دارید، موزه‌ی‌ ملی ایران یکی از جاهای دیدنی تهران است و قاب عکسی بی‌نظیر از ایران تاریخی را به شما نشان می‌دهد. این موزه در خیابان سی‌تیر تهران قرار دارد.

موزه‌ی‌ ملی ایران از دو موزه در دو ساختمان مجزا تشکیل شده است:

  • موزه‏ ایران باستان (دوره‌ی پیش از اسلام)
  • موزه‌‏ی باستان‌شناسی و هنر اسلامی ایران

موزه ایران باستان

ظرف منقوش سفالی موزه ایران باستان
ظرف منقوش از سفال قرمز در موزه ایران باستان

در دوره‌‌ی قاجار تلاش‌‏هایی برای جمع‌آوری اشیا عتیقه صورت گرفت که چندان کارساز نبود. در دوره‌ی پهلوی اول، موزه‌ای در عمارت مسعودیه ایجاد شد. در این موزه، تعدادی از اشیا قدیمی نگهداری می‌شد. بالاخره در سال 1312 خورشیدی کار ساخت موزه آغاز گردید. بخش ایران باستان موزه را آندره گدار، معمار فرانسوی، با الهام‏‌گرفتن از تاق کسرای شهر تیسفون در دوره‌ی ساسانیان طراحی کرد و دو معمار ایرانی، «عباسعلی معمار» و «استاد مراد تبریزی»، اجرای آن را به عهده گرفتند.

آثار تاریخی پیش از اسلام در طبقه‌ی اول و آثار پس از اسلام در طبقه‌ی دوم این ساختمان به نمایش گذاشته شده‌اند که بعدها و پس از انقلاب اسلامی، با گسترش کاوش‌‏ها و اضافه‌‏شدن اشیا کشف‌شده، کل ساختمان به آثار پیش از اسلام و باستانی اختصاص داده شد.

موزه‏ ایران باستان شامل دو موزه‏‌ی «پیش‌ از تاریخ ایران» با آثاری از دوران پارینه‌سنگی قدیم تا اواخر هزاره‌‏ی چهارم پ‌م (از کهن‌ترین دوران تا پیش از ابداع نگارش) و موزه‌‏ی «دوران تاریخی» با آثاری از اواخر هزاره‌‏ی چهارم پ‌م (آغاز به‌کارگیری نگارش) تا پایان دوران ساسانی است.

قدیمی‌ترین شی موزه متعلق به دوره‌ی پارینه‌سنگی و جدیدترین آن متعلق به دوره‌ی ساسانیان و ۱۵۰۰ سال پیش است.

لازم است بدانید که همه‏‌ی اشیا به نمایش درآمده در بخش موزه‏ ایران باستان از موزه‌‏ی ملی ایران، به‌‏صورتی نظام‌‏مند کشف شده و به ترتیب زمانی، به نمایش درآمده‌‏اند. بنابراین، می‏‌دانیم هر شیء در چه سایتی کشف شده و چه کسی آن را حفاری کرده است و به کدام‏‌یک از دوران ما قبل تاریخ یا پس از آن تعلق دارد. افزون بر آن، هیچ‌‏یک از این اشیا برای نمایش در این موزه، خریداری نشده‌‏اند.

موزه‏ ایران باستان دو طبقه دارد:

ظرف سفالی بزرگ موزه ایران باستان
ظرف سفالی بزرگ متعلق به ایران پیش از تاریخ
  • طبقه‌ی اول: تالارهای پارینه‌سنگی، نوسنگی، مس و سنگ
  • طبقه‌ی دوم: تالارهای مفرغ و آهن، هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان

اشیا موجود در این موزه، در دو طبقه به نمایش گذاشته شده‌‏اند. سن اشیا قدیمی‌‏تر به دوره‌‏ی ماقبل تاریخ برمی‏‌گردد. این اشیا در طبقه‏‌ی بالایی به نمایش درآمده‌‏اند. پیشنهاد می‏‌کنیم بازدید خود را از این طبقه آغاز کنید که ابتدا شما را با باستانی‌‏ترین اشیا آشنا می‌‏کند.

تالار پارینه‌سنگی و نوسنگی

تبر دستی پارینه سنگی قدیم
تبر دستی، مربوط به دوران پارینه سنگی قدیم

قدمت اشیا طبقه‌ی بالای موزه به دوره‌‏ی پارینه‌سنگی قدیمی برمی‌‏گردد. حدود دو‌میلیون تا دوازده‌هزار سال پیش را دوره‌‏ی پارینه‌سنگی می‌نامند. اشیا موجود در این موزه به دورانی از دوره‏‌ی پارینه‌سنگی تا آخرین دوره‏‌ی هزاره‏‌ی چهارم پیش از میلاد تعلق دارند. به‌‏بیان دیگر، اشیا این بخش از تاریخ ایران، ما را به زمانی می‌‏برد که درست پیش از ایجاد مهارت نوشتن در فلات ایران بوده است.

تعداد اشیا به ‏نمایش‏ درآمده در این طبقه از موزه‏ ایران باستان، بیش از ۶۰۰ شیء است که از برخی مناطق ماقبل تاریخی کشف شده‌‏اند. برخی از این مناطق عبارت‌‏اند از:

  • تپه‌ی سراب استان کرمانشاه، تپه‌ی علی‌کش استان خوزستان، سنگ چخماق شهر شاهرود، تل باکون استان فارس، شوش استان خوزستان، تپه‌ی سیلک استان کاشان، تپه‌ی حصار شهر دامغان، تپه‌ی چغامیش و بوهلان استان خوزستان.
ونوس تپه سراب، الهه باروری
ونوس تپه سراب، الهه باروری در ایران باستان

این موزه به‌‏منظور کمک به درک بهتر آن دوره، مدلی از خانه‌‏ای روستایی و سه کوره‌ی سفال و گور بازسازی‏‌شده‌‏ای از هزاره‏‌ی چهارم پیش از میلاد را در این طبقه به نمایش گذاشته است.

تالار عصر مفرغ و آهن

این تالار در طبقه‌ی دوم موزه ایران باستان قرار دارد و آثار مربوط به عصر مفرغ و آهن ایران در آن نمایش داده می‌شود. به 3000 تا ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد، عصر مفرغ می‌گویند. در این دوره، مردم با آلیاژ مفرغ آشنا شدند؛ همچنین نخستین گام‌‏ها در تشکیل حکومت برداشته شد. دور‌‌ه‌ی بعد از مفرغ، عصر آهن نامیده می‌شود. عصر آهن حدفاصل عصر مفرغ و تشکیل امپراتوری هخامنشیان در ایران است. در عصر آهن، مردم ایران به نحوه‌ی ذوب و به‌کارگیری آهن آشنا شدند.

اشیای مفرغی لرستان غرب ایران
اشیای مفرغی مکشوفه در غرب ایران که در موزه ایران باستان قابل مشاهده هستند

در این بخش از موزه ایران باستان، ظروف سفالی در سه رنگ متفاوت قرمز و نخودی و سیاه هستند. انواع مختلفی از مهر و موم، لوح‏‌های گلی، مجسمه‌‏های کوچک و زیورآلات و همچنین اشیا ساخته‏‌شده از استخوان و مرمر نیز در معرض نمایش قرار گرفته‌‏اند. همچنین تکوک‌‏هایی (ریتون) با اشکال مختلف و ساخته شده از مواد متفاوت در کنار هم، به نمایش درآمده‌اند.

مجموعه بعدی از اشیا، آثار برنزی شمال و شمال‏ غرب کشور و استان لرستان هستند. در بخش آثار برنزی لرستان می‌‏توان نمونه‌‏هایی از انواع مختلف اشیا را مشاهده کرد. بعضی از آن‏ها در زندگی روزمره و برخی دیگر در مراسم خاص استفاده می‌‏شد‏ند.

برخی از آثار موجود از این عصر در موزه عبارت‌‏اند از:

  • سنگ صابون از جیرفت کرمان
  • سرتبر مفرغی از سقز کردستان
  • لگام مفرغی اسب از نورآباد لرستان
  • پیکرک سفالی از مارلیک گیلان

تالار هخامنشیان

سرستون هخامنشی موزه ملی ایران
سرستون گاو از کاخ های هخامنشی در تخت جمشید

بعد از تالار عصر مفرغ و آهن، بزرگ‏ترین تالار طبقه‌ی دوم به دوره‌ی هخامنشیان تعلق دارد. در بخش هخامنشیان موزه‏ ایران باستان، اشیا مختلفی در معرض نمایش هستند. برخی از اشیا این بخش، از تخت‌جمشید آورده شده‌‏اند، برخی از آن‏ها بخش‌‏هایی از دیوارهای کاخ و راه‏‌پله‌‏ها و برخی دیگر اشیایی هستند که امپراتورهای ایرانی در کاخ‏‌های هخامنشی از آن‏ها استفاده می‏‌کردند.

دیگر آثار دوره‌‏ی هخامنشیان شامل سنگ‌‏نگاره‌‏ها، آجرهای لعابی، سفالینه‏‌های بسیار سخت، آثار برنزی، تندیس‌‏ها، ستون‌‏ها، کتیبه‌‏ها و مجسمه‌‏های کوچک‌اند.

چند نمونه از آثار بخش هخامنشیان:

  • ستون سنگی کاخ آپادانای تخت‌جمشید
  • تکوک (ریتون) زرین همدان
  • نقش برجسته‌ی بار عام، تالار آپادانای تخت‌جمشید

سلوکیان

در بخش سلوکیان، یعنی درست بعد از بخش هخامنشیان، به‏‌راحتی متوجه تأثیر سبک هلنیستی در هنر ایران می‏‌شوید. سنگ لاجورد، ظروف سفالی، اشیا ساخته‌‏شده از سنگ و استخوان در بخش مربوط به دوره‏‌ی سلوکیان وجود دارند و این تأثیر را منعکس می‏‌کنند.

تأثیر بیشتر را می‌‏توان در بخش بعدی، یعنی دوره‏‌ی اشکانیان مشاهده کرد، جایی که خدایان یونانی به‏‌شکل مجسمه‏‌هایی کوچک به نمایش درآمده‌‏اند. افزون بر آن، در این بخش از موزه‏ ایران باستان، ظروف شیشه‌‏ای، ظروف سفالی، تزیینات گچ‌‏بری و برجسته‌‏کاری و سرامیک به نمایش گذاشته شده‏ است.

چند نمونه از آثار بخش سلوکیان:

  • پیکرک مفرغی، نهاوند همدان
  • صورتک مفرغی، ایذه‌ی خوزستان

اشکانیان

سردیس اشکانی موزه ملی ایران
سردیس یک شاهزاده اشکانی

در بخش مربوط به دوره‌‏ی اشکانیان، یک ویترین کامل به مرد نمکی اختصاص داده شده است. این مرد احتمالاً پیش از اینکه در معدن گیر بیفتد و جان خود را از دست بدهد، معدنچی‌‏ای در جست‌‏وجوی نمک بوده است. به‌‏موجب ماهیت نمک که برای مدت طولانی موجودات زنده را حفظ می‏‌کند، بخش‏‌هایی از صورت و متعلقات وی باقی مانده، کشف شده و به این موزه منتقل شده‌‏اند. این اثر تاریخی، ما را با زندگی و نوع پوشش و متعلقات مردمان آن سال‏ها آشنا می‏‌کند.

چند نمونه از آثار بخش اشکانیان:

  • سردیس مرمری ملکه‏‌ی موزا، شوشِ خوزستان
  • مجسمه‌ی مفرغی، ایذه‌ی خوزستان
  • سر مرد نمکی، معدن نمک چهرآبادِ زنجان
سر مرد نمکی اشکانی موزه ایران باستان
سر مرد نمکی مکشوفه در معدن نمک زنجان؛ از جذابیت‌های موزه ایران باستان

ساسانیان

آخرین بخش طبقه‏‌ی پایین موزه ایران باستان، به دوره‌‏ی ساسانیان یعنی قرن‏‌های ۳ تا ۷ میلادی اختصاص داده شده است، جایی که می‏‌توان هنرهای پیش از اسلام را در بهترین حالتش مشاهده کرد. در این بخش، ظروف شیشه‌‏ای، آثار برنزی، گچ‌‏بری‌‏ها، نقش برجسته‌‏ها، تزیینات موزاییکی، ظروف سفالی، سرامیک، زیورآلات و مجسمه‏‌ها به نمایش درآمده‌‏اند.

سردیس ساسانی گچی موزه ایران باستان
سردیس گچی از یک پادشاه ساسانی

چند نمونه از آثار بخش ساسانیان:

  • موزاییک کف ایوان، کاخ بیشابور فارس
  • گچ‌‏بری با نقش نیم‌‏تنه‏‌ی مرد، حاجی‌آباد فارس

موزه‌ی باستان‌شناسی و هنر اسلامی

همکار و هم‌وطن آندره گدار، اوژن آفتاندیلیان، در سال 1322 خورشیدی موزه‌ای طراحی کرد که امروز آن را به‏‌عنوان «موزه‌ی پس از اسلام» می‌شناسیم. این موزه، ابتدا با هدف برپایی موزه‌ی مردم‌شناسی ساخته شد؛ اما در سال 1332 خورشیدی به‌‏عنوان بخش اداری و نمایشگاهی به کار رفت. پس از آن، با افزایش تعداد اشیا موزه و لزوم گسترش فضای موزه‌ای، این بنا به تاریخ پس از اسلام اختصاص داده شد و با عنوان موزه‌‏ی دوران اسلامی در سال 137۵ افتتاح گردید.

موزه‌‏ی باستان‌شناسی و هنر اسلامی ایران براساس پلانی الهام‌گرفته از کاخ ساسانی بیشابور، به‏‌صورت چلیپایی هشت‌ضلعی، با مساحتی حدود ۴هزار مترمربع و در سه طبقه ساخته شده است.

این موزه‌ دو طبقه دارد:

  • طبقه‏‌ی اول: تالارهای قرآن، تیموری، صفوی، قاجار، افشاریه و زندیه
  • طبقه‏‌ی دوم: تالارهای صدر اسلام، سلجوقی و ایلخانی

تالار صدر اسلام

هنر دوره‌ی صدر اسلام، بسیار متأثر از هنر ساسانی بود و جداسازی آثار این دو دوره گاهی دشوار است. تزیینات گچ‏بری، شیشه‌هایی از سیراف و ری و گرگان، سکه‌های طلا و عرب‌ ساسانی از یادگارهای این دوره هستند.

چند نمونه از آثار صدر اسلام در موزه ایران باستان:

  • پارچه‌ی ابریشم از ریِ تهران
  • خمره‌ی سفالی زرین‌فام از گرگانِ گلستان

تالار سلجوقی

سلجوقیان از تجربیات هنری پیشینیان خود به‌‏ویژه آل‏‌بویه بهره برده‌اند. ری پایتخت هنر سلجوقیان محسوب می‌شد و در این دوره، سفالگری و شیشه‌گری رواج یافت.

چند نمونه از آثار سلجوقیان در موزه:

  • محراب گچ‌بری از ریِ تهران
  • پیکرک سفالی فیل از ریِ تهران

تالار ایلخانیان

ایلخانیان مغول تحت‏‌تأثیر فرهنگ و هنر ایران، فضایی فراهم کردند تا هنر ایرانی رشد کند. در این دوره بناهایی بلندمرتبه و زیبا در سلطانیه و تبریز ساخته شد و فلزکاری و نقره‌کوبی و طلاکوبی رشد کرد.

خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر ایرانی دربار ایلخانیان، برای گسترش هنر کتاب‏‌سازی تلاش کرد. در این دوره، کتاب‌‏های تصویری نفیسی خلق شد. محراب کاشی زرین‌فام قم و کاشی سفالی لعاب‏دار ریِ تهران از آثار این دوره در موزه است.

تالار تیموریان

در عصر تیموریان، ثبات نسبی کشور باعث شد اربابان هنر با آرامش خاطر به خلق آثار هنری بپردازند. شاهکارهای هنری چون منظومه‏‌ی‌ لیلی و مجنون متعلق به این دوره هستند. مکتب نقاشی کاملاً ایرانی در این دوره ایجاد گردید و نقاشانی چون کمال‌الدین بهزاد و آقا میرک به خلق اثر پرداختند. قالی‌بافی هم رشد کرد و از مینیاتور در نقش فرش‌‏ها استفاده می‌شد.

نسخه‌ی خطی از خمسه‌‌ی نظامی و سکه‌‏ی سیمین علاء‏الدوله جابر از آثار دوره‌ی تیموریان در موزه ایران باستان است.

تالار صفویان

دوره‌ی صفویان اوج هنر ایران پس از اسلام است. در این دوره هنرهای بسیاری با شتاب رشد کردند و به بلوغ خود رسیدند و تا امروز به یادگار مانده‌اند، ازجمله:

  • هنر چاپ و خوش‏نویسی روی پارچه، مشهور به قلمکاری
  • نقاشی رنگ‌و‌روغن به‌‏شیوه‌ی اصفهانی
  • انواع قالی با نقشه‌های گلدانی، کتیبه‌ای، محرابی و لچک‌ترنج
  • کاشی‌کاری با کاشی لعاب‏دار و هفت‌رنگ
  • نشر قرآن‌های نفیس به خط ثلث و نسخ

نسخه‌ی خطی از خمسه‌ی نظامی، نقاشی زیر لعاب روی کاشی از بقعه‌ی شیخ صفی‌الدین اردبیلی و محراب مرمرین مسجد ابرقوی یزد ازجمله آثار دوره‌ی صفوی موزه ایران باستان هستند.

تالار قاجاریان

در دوره‌ی قاجاریان به‌اندازه‌ی عهد صفویان پیشرفت هنری رخ نداد. البته هنر نقاشی قهوه‌خانه‌ای شکوفا شد و آثار زیبایی در آن خلق شد و نقاشی روی قاب آینه و دیوارها رایج شد که تقلیدی از هنر نقاشی کلاسیک اروپا بود.

خاتم‌کاری، آینه‌کاری، میناکاری روی نقره و طلاکوبی از هنرهای رایج این دوران است. آثار موجود در نمایشگاه از عهد قاجار، شناسنامه‌ی دقیق‌تری نسبت‌به آثار سایر دوره‌ها دارند و اغلب نام هنرمند خالق اثر مشخص است. ازجمله آثار قاجاری موجود در موزه‌‏ی دوران اسلام می‌توان به این نمونه‌ها اشاره کرد:

  • نقاشی رنگ‌روغن به‌‏نام «جنگ گنجه»
  • انواع قلمدان‌‏های لاکی
  • اسطرلاب برنجی

تالار قرآن

فضای زیر گنبد، در بخش مرکزی طبقه‌ی اول موزه به قرآن اختصاص دارد. در مرکز این تالار یک برگ از قرآنی بزرگ به‌قلم «میرزا بایسنقر» وجود دارد که نادرشاه افشار در جنگ‏‌ها برای کمک به پیروزی می‌برده است.

در تالار قرآن موزه ایران باستان، قرآن‌هایی نفیس نگهداری می‌شوند که برخی از آن‏ها متعلق به قرن‏‌های اولیه‌ی ورود اسلام به ایران هستند. بعضی از این نسخه‌های خطی روی پوست آهو نوشته شده‌اند.

چرا هر ایرانی باید موزه ایران باستان را ببیند؟

خط میخی موزه ایران باستان
نمونه هایی از خط میخی حک شده بر روی سنگ، 2500 ساله

قدمت و اهمیت برخی از اشیا این موزه هر بیننده‏ای را به‌‏سوی خود جلب می‏‌کند. بخشی از هویت ایرانی ما در این موزه نهفته است. در این موزه، تلاش نیاکان ما برای خلق موقعیت زندگی بهتر، استقرار در روستاها و شهرها، تولید آثار هنری و ساختن سرزمینی را می‏بینید که آن را وطن می‏نامیم. وطن، گذشته‌‏ی ما و خانه‏‌ی ماست. به‌‏واسطه‌‏ی وجود وطن است که می‌‏توانیم خودمان را معرفی کنیم و بدانیم چه کسی هستیم.

در موزه‏ ایران باستان با هویت ملی خود آشنا می‌‏شنویم، آن را از نو می‏‌شناسیم و درمی‏‌یابیم که چرا می‏‌توانیم به خود ببالیم؛ قدر سرزمین و خاکمان را بهتر می‌‏شناسیم و اهمیت آن را دوباره کشف می‌‏کنیم.

موزه‌ی ملی ایران کجاست؟

موزه‌ی ملی ایران در خیابان سی‌تیر تهران قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این موزه را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره موزه ایران باستان

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.

علت نام‌گذاری موزه‌ ایران باستان چیست؟

چون در این موزه آثار کهن متعلق به پیش از اسلام نمایش داده می‌شود، به آن موزه‌ ایران باستان گفته می‌شود.

آیا موزه‌ی ملی ایران همان موزه‏ ایران باستان است؟

خیر. موزه ایران باستان، زیرمجموعه‏‌ی موزه‌ی ملی ایران است.

اشتراک گذاری
دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

قبلی
شهر زیرزمینی نوش آباد در نزدیکی کاشان
بعدی
10 مزیت انتشار پست مهمان در “دستی بر ایران”
شاید این‌ها را هم بپسندید
مسابقه ایران شناسی ماهانه دستی بر ایران