قلعه رباط ابرکوه، جاذبه ای که باید از نزدیک دید

شهر ابرکوه یا ابرقو یکی از شهرهای زیبای استان یزد می باشد که به واسطه درخت سرو خود شناخته می شود. این شهر دارای ۴۰۰ اثر تاریخی است. شهر ابرکوه در دشتی زیبا و هموار قرار گرفته است و جزو مناطق بیابانی است. از شاخص‌ترین جاهای دیدنی ابرکوه، می توان به قلعه های آن از جمله قلعه رباط ابرکوه اشاره کرد.

زمان ساخت قلعه رباط به دوره صفوی برمی گردد. این قلعه در حاشیه غربی ابرکوه و میدان ولی عصر قرار دارد. این اثر در تاریخ ۱۳۸۱ خورشیدی به ثبت ملی ایران رسیده است.

زمینه تاریخی قلعه رباط ابرکوه از اوایل اسلام

در معماری و شهرسازی اوایل اسلام، هر شهر از ۳ قسمت تشکیل می شد. این نوع از معماری متاثر از شیوه معماری قبل از اسلام و دوره ساسانی بود. قسمت های تشکیل دهنده شهرها عبارت بودند از:

• کهن دژ: ارگ یا کهن دژ از جمله مهم ترین قسمت های شهر به شمار می رفتند. کهن دژ در حقیقت به قلعه هایی گفته می شد که در مرکز یا گوشه شهر بنا می شدند. این قلعه ها از یک جهت به باروی شهر متصل بودند. کهن دژ های سمرقند، بخارا، بلخ و شیراز از جمله کهن دژهای معروف هستند.
• شارستان: مجموعه ای که در اطراف کهن دژ ساخته می شد و برای سکونت شاه و نزدیکان ایشان کاربرد داشت. این بخش دارای دیوارهای سنگی و چهار دروازه بود.
• ربض: بناهایی که در گرداگرد شهر و حاشیه شهر ساخته می شدند. این بناها برای استفاده عموم مردم کاربرد داشت.

در صدر اسلام، بناهای نظامی و دفاعی را رباط می گفتند. همچنین، زمانی قلعه های نظامی واقع در مرز، عنوان رباط به خود گرفته بودند. رباط ها در نقاط بی حفاظ مرزی ساخته می شدند و از جمله اولین استحکامات سازه ای به شمار می رفتند. این بناها به عنوان پناهگاه گروهی از جهادگران کاربرد داشتند.

بعد از تثبیت اسلام که شهرها دیگر صحنه زد و خورد و کشمکش بین حاکمان و مخالفان آنها نبودند، کاربری رباط ها تغییر کرد. بسیاری از آنها به دلیل شباهت به کاروانسراها، مبدل به مکانی برای استراحت کاروان ها شدند. در برخی نیز محراب ساختند و به عبادتگاه تبدیل شدند.

قلعه رباط ابرکوه نیز دستخوش تحولات مشابهی شده تا به شکل امروزی خود در آمده است.

انواع قلعه های ایران

قلعه های موجود در ایران به دو نوع تقسیم می شوند، این قلعه ها از جهات مختلف از جمله مصالح با یکدیگر تفاوت دارند:

۱. قلعه های جلگه ای

طرح اصلی قلعه های جلگه ای مربع یا مستطیل است. در این نوع قلعه، برج های مدور در چهار گوشه اطراف آن قرار می گیرند. مصالح به کار رفته در این قلعه ها خشت و گل است و به ندرت از آجر و گچ استفاده می شود. جنس حصاری که اطراف این نوع قلعه وجود دارند‌، چینه یا خشت های قطور است.

چینه نوعی دیوار گلی است که آن را بندبند می سازند. همچنین برای افزایش استحکام قلعه ها، از خشت های قطور استفاده می شد. قطر و ضخامت باروی برخی از قلعه ها به ۴ متر هم می رسد.

اطراف بعضی از قلعه های جلگه ای خندقی حفر می شد. در این صورت رفت و آمد به قلعه از طریق پل های متحرک انجام می گرفت. در برخی دوره ها، به دلیل اینکه قلعه ها استحکام زیادی داشتند به عنوان محل سکونت کشاورزان و روستاییان به کار گرفته شدند.

طبقه زیرین قلعه ها به منظور نگهداری دام، انبار مواد غذایی و یا پخت و پز و آشپزی استفاده می شدند. اتاق نشیمن در طبقه دوم قلعه قرار داشت.

قلعه رباط ابرکوه در زمره اینگونه بناها قرار دارد، چرا که در جلگه قرار گرفته است و فاصله آن با کوه ها زیاد است. گذشته از این، مصالح ساختمانی به کار رفته در آن نیز چنین ادعایی را اثبات می کنند.

۲. قلعه های کوهستانی

مصالح به کار رفته در این قلعه ها، سنگ های بدون تراش بودند. این نوع سنگ ها از دل کوه ها و یا رودخانه ها به دست می آمدند. سنگ ها به همراه گچ غربال شده در ساخت قلعه ها به کار گرفته می شدند.

در پایین قلعه های کوهستانی، پرتگاهی عمیق قرار داشت. همچنین، در قسمت انتهایی برج ها کنگره هایی برای استقرار کمانداران ساخته می شد. برخی از قلعه های کوهستانی نیز به عنوان محل سکونت روستاییان استفاده می شد‌ند. در این قسمت آذوقه چند ماه به صورت ذخیره نگهداری می شد.

ویژگی های قلعه رباط ابرکوه

این قلعه دارای ۹ برج مدور است که روی آنها تزیینات هندسی مشاهده می شوند. قلعه رباط ابرکوه جزو قلعه های جلگه ای است. دور تا دور قلعه، نقش های صلیبی شکل و نقش های مربع و لوزی وجود دارند.

برج ها از ۳ قسمت سربرج، میان برج و زیر برج تشکیل می شوند. در هر قسمت این برج ها، تیرکش هایی قرار می گیرند. بعضی از برج ها فقط در قسمت سر برج دارای تیرکش هستند.

مصالح استفاده شده در قلعه رباط ابرکوه خشت، گل و سنگ است. همچنین، حصار اطراف قلعه به صورت ۹ ردیف و با چینه بنا شده است.

ورودی اصلی این بنا در ضلع شرقی قرار دارد. اطراف ورودی این بنا دو برج بزرگتر قرار می گیرند. قرار گیری این برج ها در اطراف، باعث استحکام هر چه بیشتر آنها می شوند. ارتفاع درب ورودی قلعه رباط ابرکوه نسبت به ارتفاع برج های آن بیشتر است. ارتفاع درب ورودی به حدود ۸ متر می رسد.

علاوه بر آن، این قلعه نسبت به ساختمان های اطراف در ارتفاع پایین تری قرار می گیرد. به همین دلیل، در معرض تخریب بر اثر آب گرفتگی، سیل و رواناب قرار دارد. از این رو، باید از آن محافظت شود.

بازدید از این جاذبه را از دست ندهید

شهر ابرکوه به دلیل واقع شدن در دشتی هموار، قلعه های زیادی دارد. قلعه رباط ابرکوه از جمله آثار تاریخی بی نظیر این شهر است.

اگر با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی به ابرکوه سفر کردید، بازدید از این قلعه را از دست ندهید. قلعه رباط ابرکوه نمونه بی مثالی از نوع قلعه جلگه ای می باشد. “دستی بر ایران” بازدید از این اثر تاریخی به اضافه سایر جاذبه های گردشگری ابرکوه را توصیه می کند.

قلعه رباط ابرکوه کجاست؟

این قلعه در غرب شهرستان ابرکوه، از شهرهای استان یزد، قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این قلعه را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره قلعه رباط ابرکوه

اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوال‌هایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.