بازار قیصریه لار، الگوی بازارهای تاریخی ایران

بازارهای سنتی اکثر شهرهای ایرانی در قلب شهر قرار گرفته اند. بازار قیصریه لار نیز از این قاعده مستثنی نیست. همچنین در شهرسازی سنتی ایران، رابطه بازار با سایر کاربری های شهر عجین است. از این رو پژوهشگران در حوزه ی معماری معتقدند بازارهای سنتی ایران به مثابه شاهرگ حیاتی شهرهای ایرانی محسوب می شود.

در اکثر شهرهای ایران زندگی و رونق کسب و کار کاملا وابسته به بازار و فعالیت های موجود در آن است. شهرستان لارستان (شهر لار و حومه ی آن) نیز بسیار متکی بر عملکرد بازار است. بازار قیصریه یکی از جاهای دیدنی لار است که در ادامه به معرفی آن می‌پردازیم.

شهرستان لارستان در بخش جنوبی ایران قرار گرفته است. این شهر آب و هوایی گرم و خشک دارد و از نظر کشاورزی بسیار ضعیف است. اما آن چه از لارستان یک قطب اقتصادی قوی ساخته است، موقعیت قرار گیری اش بین دو شهر مهم شیراز و بندر عباس می باشد. لار در مسیر جاده ای مهمی قرار گرفته است. همچنین این شهر یکی از ثروتمندترین شهرهای ایران است، زیرا قرنهاست مبادلات تجاری گسترده ای میان لار و کشورهای حاشیه خلیج فارس وجود دارد.

قطعا حضور کاربری بازار در این شهر بسیار مهم و تعیین کننده است. به همین علت حدود نهصد سال قبل بازاری به نام بازار قیصریه در این شهر ساخته شده است.

معرفی بازار قیصریه لار

می توان براحتی اذعان داشت که بازار قیصریه لار که بر اساس یافته های تاریخی قدیمی‌ترین بازار ایران محسوب می شود، یک مجموعه کامل از کاربری های مختلف است. در آنجا جلوه‌ های هنرمندانه ای از روش های معماری سنتی ایران ( پیش از صفویه، تا قاجاریه) دیده می شوند. چندین کاروانسرا پیرامون این بازار قرار گرفته اند که محل اسکان تجار مسافر بودند.

زلزله ای که در سال 1960 میلادی شهر لار و حومه آن را لرزاند نتوانست آسیبی به بازار قیصریه در شهر لار و کاروانسراهای پیرامون بزند. از این رو سازه بازار سنتی لار، یک سازه بسیار مستحکم در زمان خود محسوب می شود. این بازار با سنگ ساخته شده است. علت استفاده از سنگ، فراوان بودن آن در شهر لار و کوه های مجاور آن است.

بازار قیصریه لار، الگوی بازارهای تاریخی ایران محسوب می گردد. گواه این مطلب آن است که در برخی منابع تاریخی ذکر کرده اند ایده ی شکل گیری بازار وکیل شیراز از این بازار گرفته شده است. سبک معماری بازار لار مورد توجه حکمرانان شهرهای دیگر هم قرار گرفته است. طراحی و اجرای بازار چیت‌ساز های اصفهان و بازار بخارا متاثر از طرح بازار سنتی لار است. بنابراین بازار یک کهن الگو (Archetype) محسوب می شود.

دن گارسیا سیلوا فیگوئرا (dan garcia silva figura) در سال 1827 و در سفر به ایران بازار لار را چنین توصیف می‌کند:

“… این بازار بی شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قاره آسیاست و می‌تواند با مجلل‌ترین مراکز خرید اروپا برابری کند…”.

در طول سالیان دراز، بازار لار بارها بازسازی و تعمیر شده است. اما شکل و طرح خود را حداقل در چهارصد سال اخیر حفظ نموده است. این بازار در زمان شاه عباس تعمیرات بنیادین شده است.

امروزه نیز بازار قیصریه در شهر لار فعال است و قطب اقتصادی مهمی در شهر لار محسوب می شود. اما کاروانسراهای پیرامون آن عملکرد سابق را ندارند و برای انبار محصولات مختلف استفاده می شود.

ویژگی های معماری و سازه ای بازار قیصریه لار

پلان بازار قیصریه لار به صورت چلیپایی طراحی شده است. معماران متبحر این سازه، در مرکز چلیپا گنبدی به صورت هشت ضلعی منتظم در ارتفاعی بالا ساخته اند. همچنین ارتفاع سقف از کف بازار حدود هجده متر است. سقف ها از بالاترین نقطه ی هر قوس دارای نورگیر هستند.

در معماری سنتی ایران به نورگیرهای موجود در بازار هورنو گفته می شود. هورنو ها عملکرد همزمان نورگیر و تهویه را ایفا می کنند. به علت زیاد بودن ارتفاع سقف در این بازار، عملکرد تهویه هوا در فصل تابستان به خوبی انجام می شود. در تابستان های داغ لار، هوای داخل بازار، ده درجه خنک تر از هوای بیرون است.

در کمتر جای ایران طاق‌های ضربی با بلندی طاق های بازار لار دیده می‌شود. جالب‌ترین بخش بازار قیصریه در شهر لار از دیدگاه معماران، طرح چهارسوق میانی آن است که در نوع خود منحصر به ‌فرد است. گنبد سنگی چهارسوق در گوشه های خود سازه ی حمایت کننده دارد که آن را خشخاشی می نامند. خشخاشی را در گنبد بعضی از مساجد ایران از جمله مسجد امام اصفهان می توان دید.

گذرهای اصلی بازار که به فضای مرکزی وصل می شوند، راسته نام دارند. به فضایی که امکان راه رفتن در دور تا دور فضای مرکزی را فراهم می کند، غلام گردش می‌گویند. در بازار قیصریه لار، ترکیب فضای مرکزی و غلام گردش ‌ها، متاثر از بینش و ادراکات فرهنگی، علمی و جهان ‌بینی ایرانیان پیش از اسلام است. از این رو پلان این بازار دارای خوانایی و عملکرد ساده و صریح است.

هر یک از راسته های بازار قیصریه در شهر لار نامی مخصوص دارند:

• راسته جنوبی؛ «راسته میدان»
• راسته شمالی؛ «راسته آب‌فروشان»
• راسته غربی؛ «راسته کمرگیری»
• راسته شرقی؛ «راسته قصاب‌ها»

با بازدید از بازار لار مجموعه ای از حواس پنجگانه ی ما فعال می شود. دیدن نور و رنگ، شنیدن صدای کودکان، کسبه و مردم در حال معامله، احساس کردن بوی ادویه های مختلف، چشیدن طعم شیرینی معروف لاری (مسقطی) و لمس بافت سنگی دیوارهای این بازار بسیار لذت بخش است.

رفت و آمد در بازار سنتی لار به گونه ای طراحی شده است که تمامی حجره ها دیده شوند. همچنین به علت سادگی پلان این بازار، غریبه هایی که به آن وارد می شوند گم نمی شوند.

چرا باید از بازار سنتی لار دیدن کنیم؟

اگر علاقمند به کندوکاو در بازارهای تاریخی ایران هستید، به شما پیشنهاد می کنیم بازار قیصریه لار را از نزدیک ببینید. با دیدن این بازار، دید جدیدی نسبت به معماری بخش جنوبی ایران پیدا می کنید. همچنین با راهکارهای اقلیمی و سازه ای معماران سنتی در خلق ابنیه ی بزرگ، آشنا می شوید.

بازار قیصریه لار، الگوی اولیه شکل گیری بازارهای تاریخی را به شما نشان می دهد. علاوه بر این با دیدن این بازار، حس فضای تجارت و بازرگانی را در ایران قدیم کشف خواهید کرد. جو بازار لار هنوز سنتی است و کسبه هم صنف در نزدیکی یکدیگر مشغول کارند، قیمت ها منصفانه و رقابتی هستند و جو آرامی بر بازار حاکم است. این در حالی است که مراکز خرید امروزی متفاوت هستند.

بازار قیصریه لار کجاست؟

این بازار در خیابان طالقانی شهرستان لار، استان فارس، قرار دارد. برای بازدید از این بازار تاریخی، از نقشه زیر استفاده کنید:

پرسش‌های متداول درباره بازار قیصریه لار

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.