«بازار بزرگ تهران» که بنایی تاریخی است، یکی از معروف‌ترین مراکز خرید و جاهای دیدنی تهران به‌شمار می‌رود. این بازار در مرکز شهر قرار دارد و از چهار طرف به خیابان‌های «پانزده خرداد»، «مولوی»، «مصطفی خمینی» و «خیام» منتهی می‌شود.
دسترسی به بازار بزرگ تهران از هر چهار خیابان امکان‌پذیر است و می‌توان تمام لوازم مورد نیاز خود را از آنجا تهیه نمود. در این مقاله قصد داریم به شرح ویژگی‌های این بازار بزرگ بپردازیم.
دیرینگی شکل‌گیری بازار بزرگ تهران
این بازار از جمله بناهای تاریخی است که در مورد دیرینگی ساخت آن اختلاف‌نظرهایی وجود دارد. عده‌ای از صاحب‌نظران، بنای مزبور را متعلق به دوره‌ی قاجار و زمان پادشاهی ناصرالدین شاه و عده‌ای دیگر، آن را مربوط به دوره‌ی «شاه طهماسب صفوی» می‌پندارند. مطابق سفرنامه‌ای از «توماس هربرت»، این بنا متعلق به دوره‌ی صفویان است. در آن دوران، سقف بنای مزبور، به صورت رو باز بوده است.
در این مورد، با اندکی کندوکاو در تاریخ دوره صفویان و زمان پادشاهی شاه طهماسب می‌توان دیرینگی ساخت بنا را مشخص کرد. در واقع، شاه طهماسب صفوی در ابتدای حکومت خود، نخستین‌بار «قزوین» را به علت نزدیکی به شهر ری و «حرم حضرت عبدالعظیم» به عنوان پایتخت انتخاب کرد.
سپس، به تدریج توجه او به شهر تهران جلب شد و دستور داد که اطراف آن حصاری ایجاد کنند. برای این کار، خاک زیادی از دو منطقه‌ی مشهور تهران جمع آوری شد که بعدها محله های حاصل گودبرداری در این مناطق، به «چاله میدان و چاله حصار» شهرت یافتند.
در آن دوران، شهر تهران ۴ منطقه بیشتر نداشت که نام یکی از آنها «بازار» بود. به تدریج، این منطقه توجه پادشاهان صفوی و زندیه را به خود جلب کرد. در نتیجه، این منطقه به یک محل و مکان تجاری تبدیل شد.
در دوره‌ی قاجار، این منطقه رونق زیادی پیدا کرد. «آقا محمد خان»، اولین پادشاه قاجار، دستور ساخت حجره‌ها و دالان‌هایی را در این منطقه صادر کرد که باعث رونق تجارت در آن شد.
«فتحعلی شاه» نیز در زمان روی کار آمدن خود «مسجدی» را در مجاورت منطقه‌ی بازار بنا نمود که اهمیت آن را بسیار بیشتر کرد. در آن دوران، ورودی بازار در «دروازه شاه عبدالعظیم» قرار داشت و به «مسجد جامع» و «بازارچه احمد کور» می‌رسید.
سپس، بخش‌های دیگری نظیر چهارسوق، کوچک بازار و بازار مروی نیز به آن اضافه شدند. بدین ترتیب، بازار از قسمت غرب و شمال غربی، گسترده‌تر شد.
در دوره‌ی «ناصرالدین شاه» نیز ورودی اصلی بازار با نام «بازار بزرگ» شناخته می‌شد. سایر ورودی‌ها بعدها به آن اضافه شدند. زمان پادشاهی ناصرالدین شاه، جزو طلایی‌ترین زمان‌ها برای گسترش بازار به‌شمار می‌رود. چرا که در همین دوران، ساخت‌و‌سازهای مهمی از قبیل ایجاد سرای امیر، بازار امیر و… انجام شدند.
علاوه بر آن، در قسمت‌های خارجی بازار نیز بازارچه‌های ریز و درشتی مشاهده می‌شوند که نام‌های مختلفی به خود گرفته‌اند. نمونه‌ی آنها «بازار معیر» است. در این میان، بازارچه‌هایی نیز وجود داشتند که فقط نام آنها در خاطر سالخوردگان باقی مانده است، مانند: بازار کربلایی عباس علی کمرچگی.
در دوران قاجار، بخش‌هایی از بازار کنونی، مهم‌ترین قسمت بازار به‌شمار می‌رفتند که عبارتند از: بازار کفاشان، بازار فرش فروشان، بازار امیر، بازار زرگرها، بازار ساعت فروشان، بازار چهل تن، بازار آهنگران، مسگران، بازار پامنار و …
بخش‌های مختلف این بازار به تدریج به دلیل گرم بودن هوا در تابستان مسقف شدند. همچنین، راسته‌های مختلفی نیز به آن اضافه شدند و هر کدام به فروش کالاهای ویژه ای اختصاص یافتند.
ویژگی‌ها و سبک معماری
این بازار همانند سایر بازارهای قدیمی ایران، از ترکیب چندین راهروی پیچ در پیچ و طولانی تشکیل شده است که دارای «تاق‌های ضربی» هستند. بر بالای تاق این راهروها نیز «گنبدی» مشاهده می‌شود.
بازار مزبور، به تدریج معماری گذشته‌ی خود را از دست داده است. با این وجود، هنوز قسمت‌هایی هستند که معماری سنتی خود را حفظ کرده‌اند و می توانید از آنها دیدن کنید. این قسمت‌های قدیمی به صورت گنبدی بنا شده‌اند که در میان این گنبد، چندین منفذ بزرگ جهت تهویه‌ی هوا و تامین نور محیط مشاهده می‌شوند.
از آنجایی که این بازار به تدریج و در طی سه دوره‌ی مختلف (صفویان، قاجار و زندیه) بنا شده است، معماری آن «تلفیقی» است. بنابراین، نمی‌توان برای آن سبک خاصی قائل شد، اما می‌توان گفت که بخش‌هایی از آن، از «سبک معماری تهرانی» پیروی می‌کند.
در سال‌های اخیر، قسمت‌های مختلفی از بازار بزرگ تهران مرمت شده اند. متاسفانه، به دلیل غیر اصولی بودن این مرمت‌ها، قسمت‌های بازسازی شده، هویت و معماری اصلی خود را از دست داده‌اند.
با این وجود، قسمت‌هایی نیز هستند که دست نخورده باقی مانده‌اند. این قسمت‌ها عبارتند از: بازار امیر، سر در سبزه میدان، چهارسوق بزرگ و بخش‌هایی که با مسجد جامع ارتباط دارند. از این میان، چهارسوق، قدیمی‌ترین قسمت بازار محسوب می‌شود که دارای فضای «هشت ضلعی با تزیینات گچبری» است.
شرح قسمت‌های مختلف بازار بزرگ تهران
در این بازار قسمت‌هایی وجود دارند که شرح مختصری در مورد آنها در زیر آمده است:
- چهارسوق: مکانی است که در آن، بازار به «چهار راه متفاوت» تقسیم می‌شود و دو «گذرگاه یا راسته‌ی بازار» به هم می‌پیوندد.
- سرا: به حیاط بزرگی اطلاق می‌شود که پیرامون آن را حجره‌ها و مغازه‌ها می‌پوشانند.
- راسته یا گذرگاه: به کوچه یا خیابان باریک و پهنی گفته می‌شود که در دو طرف آن مغازه‌هایی وجود داشته باشند.
- تیمچه: فضایی سرپوشیده و کوچک است که کالای مخصوصی در آن به فروش می‌رسد.
علاوه بر آن، قسمت‌های مختلف بازار مزبور، برای فروش کالاهای خاصی در نظر گرفته شده‌اند:
لوازم آرایشی و بهداشتی:
جهت خرید این لوازم باید به کوچه مروی بروید که معروف‌ترین قسمت بازار است. در این کوچه تمامی وسایل آرایشی اعم از برقی (اتوی مو، سشوار و…) و غیربرقی، به فروش می‌رسند. البته، در پاساژهایی مانند «پاساژ شمس و پاساژ صدف» نیز لوازم آرایشی عرضه می‌شود.
کفش و لباس:
برای خرید کفش، بهتر است به «بازار کفاش‌ها» و جهت خرید لباس به «بازار کویتی‌ها» مراجعه کنید. لازم به ذکر است که بازار کویتی‌ها به فروش کفش و لباس ورزشی نیز اختصاص دارد. بازارهایی از قبیل «بین الحرمین، جعفری و سلطانی» نیز برای خرید «شال و روسری» مناسب هستند. همچنین، تنوع لباس‌ها در «سرای ملی» بسیار زیاد است.
وسایل و ظروف آشپزخانه:
«تیمچه‌ی حاجب الدوله» به فروش این وسایل اختصاص دارد.
آجیل و خشکبار:
بدین منظور باید به «بازار آهنگران و بازار چهل تن» مراجعه کنید که از معروف‌ترین قسمت‌های بازار بزرگ تهران به‌شمار می‌روند. در این قسمت، انواع شکلات و آبنبات نیز به فروش می‌رسند.
طلا و ساعت:
«راسته‌ی اصلی بازار یا راسته طلافروشان» به فروش طلا و ساعت‌های متنوع اختصاص یافته است. این راسته، از «خیابان ۱۵خرداد» یک ورودی دارد.
لوازم التحریر:
برای خرید لوازم التحریر بهتر است به بازار «بین الحرمین» بروید که ارائه کننده‌ی انواع «روان‌نویس ها، دفتر، مداد رنگی و …» است.
علاوه بر آن، در این بازار پاساژهای متنوعی نیز وجود دارند که می‌توانید خرید خود را از آنها انجام دهید. از جمله این پاساژها موارد ذیل را می‌توان نام برد:
پاساژ رضا:
در این پاساژ که ۵ طبقه است و ۶۰۰ واحد تجاری در آن مشغول فعالیت هستند، می‌توانید هر وسیله‌ای که نیاز دارید، پیدا کنید.
پاساژ چهارسوق:
این پاساژ بین چهارسوق بزرگ و کوچک قرار دارد و جهت فروش انواع لباس‌های مردانه و زنانه به کار می‌رود.
پاساژ قائم:
این پاساژ در کوچه‌ی «علی آبادی و بازار عباس آباد» قرار دارد. در این بازار می‌توانید انواع لباس زنانه، مردانه و بچگانه را تهیه کنید.
پاساژ مریم:
پاساژ مریم، پاساژی خلوت در میانه‌ی بازار و در خیابان «بازار کفاشان» است. این پاساژ به فروش انواع لباس اختصاص دارد.
پاساژهای نامبرده در بالا ممکن است در مواقعی از سال، نظیر ماه بهمن و اسفند، خرده‌فروشی نداشته باشند و اجناس خود را به صورت عمده ارائه کنند.
بازدید از بازار بزرگ تهران را در برنامه خود بگنجانید
بازار بزرگ تهران که به ارائه‌ی اجناس مختلف اختصاص دارد، نمودی از معماری ایرانی است. امیدواریم ضمن آشنایی با سایر جاذبه های گردشگری تهران از بازار بزرگ نیز بازدید کنید و شاهد این اثر تاریخی ارزشمند باشید. تلاش دستی بر ایران این است که به شکل موثرتری شما را با گردشگری میراث فرهنگی آشنا کند.
بازار بزرگ تهران کجاست؟
این بازار در مرکز شهر تهران قرار دارد و با خیابان‌های «پانزده خرداد»، «مولوی»، «مصطفی خمینی» و «خیام» هم‌جوار است. موقعیت مکانی دقیق این بازار بزرگ را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره بازار بزرگ تهران
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
دیرینگی بازار بزرگ تهران مربوط به چه دورانی است؟
دربارۀ قدمت این بازار اختلاف نظرهایی وجود دارد؛ عده‌ای آن را متعلق به عصر قاجاریه و زمان ناصرالدین‌شاه می‌دانند و گروهی از صاحب‌نظران، دیرینگی بازار را به عهد صفویان و دوره‌ی شاه طهماسب نسبت می‌دهند.
کارکردهای بازار بزرگ تهران کدام‌اند؟
اصلی‌ترین کارکرد این بازار مربوط به فعالیت‌های اقتصادی است. افزون بر این، به‌جهت ساختار و معماری آن، کارکرد اجتماعی و فرهنگی نیز دارد. بازار بزرگ تهران چندین مدرسه و مسجد در خود دارد که دلیلی است بر نقش مذهبی آن. در آخر، نقش این بازار در حرکت‌های سیاسی دوره‌های مختلف، گواهی است بر وجود کارکرد سیاسی این مکان.
معماری بازار بزرگ تهران چه ویژگی‌هایی دارد؟
مانند بیشتر بازارهای ایران، معماری این بازار نیز از تاق‌های ضربی، راهروهای متعدد و باریک، گنبد و… تشکیل شده است. معماری بازار بزرگ تهران تلفیقی است از سبک معماری دوره‌های صفویان، قاجاریه و زندیه؛ بخش‌هایی از آن نیز، سبک معماری تهرانی دارد. اغلب قسمت‌های بازار در اثر مرمت‌های غیراصولی هویت معماری خود را از دست داده‌اند، به‌جز بازار امیر، سردر سبزه‌میدان، چهارسوق بزرگ و بخش‌هایی که با مسجد جامع ارتباط دارند. چهارسوق قدیمی‌ترین قسمت بازار است که هشت‌ضلعی زیبایی با تزیینات گچبری دارد.
