ویو؛ خدایی اسرارآمیز با چهره‌ای دوگانه

وَیو ازجمله ایزدان مشترک ایرانی-هندی محسوب می‌‌شود که «خدای باد» است. این ایزد با نام‌های مختلفی ازقبیل «وایو دوگانه»، «دیوِ وایو»، «وای‌‌بُد» و «ایزدِ وایو» شناخته می‌شود.

با توجه به نام وایو دوگانه می‌توان متوجه شد که ویو دو چهره‌ی خوب و بد دارد و از هر دو جهان نیک و بد عبور می‌‌کند. در ادامه، بیشتر با ویو، یکی از اسطوره های ایرانی آشنا خواهید شد.

معرفی ایزدان زرتشتی و ایزد ویو

در آئین زَرتُشت یا مَزدَیَسنا، خدایی به‌نام اورمَزد پرستش می‌‌شود که ازجمله خدایان بزرگ ایرانیان باستان است. اوست که تمامی ایزدان و اَمِشاسپَندان را می‌آفریند و در عین قدرت و دانش، منبع خیر و راستی و تقدس و تقوی است. یکی از ایزدانی که اورمزد آفریده، وَیو است که قدرت زندگی‌بخشی در توفان مرگ و ابر باران‌زا را دارد.

ایزد وایو در هندوستان نیز پرستش می‌شود. در این کشور، وایوپرستان اعتقاد دارند که وایو از نَفَس غول جهانی به وجود آمده و قادر به ایجاد نورهای گلگون یا برق و آشکار‌کردن سپیده‌دم است.

در مقابل، زرتشتیان ایران ویو را دارای دو صورت نیک و بد می‌دانند که اورمزد و دیگر خدایان، برای جنبه‌ی نیک او قربانی می‌کنند. وایو گردونه‌ای زرین دارد و موارد ذیل، جزو ویژگی‌های اویند:

• نیرومندی، فراخ‌‌سینه‌گی، جنگاوری رعب‌انگیز، دلیری، تیزرویی و پیروزشوندگی.

این ایزد با جامه‌ی نبرد و سلاح زرین، دشمنان خود را تعقیب، اهریمنان را نابود و از آفرینش اورمزد پاسداری می‌کند. جالب توجه است که فرمانروایی وَیو مابین فرمانروایی اورمزد و اهریمن قرار دارد. به‌معنای دقیق‌تر، اورمزد در بالا و روشنایی و اهریمن در پایین و تاریکی فرمانروایی می‌کنند؛ وَیو در میان این دو و در خلأ قرار گرفته است.

ایزد وَیو را می‌توان نوعی مفهوم بی‌طرفی و دوپهلویی دانست؛ چراکه در هر دو گروه ایزدان و اهریمنان حضور دارد. در واقع، این ایزد دارای دو جنبه‌ی حیات‌بخشی و مرگ‌آفرینی است. در توصیف ایزد ویو، او را نخستین دَمِ زندگی‌آفرین و واپسین دَمِ مرگ‌آفرین می‌دانند.‌

دانشمندان عقیده دارند که وایو در دوران اولیه، شخصیت واحدی با دو سیمای نیکوکار و شوم بوده است؛ سپس، در تفکرات بعدی برای او دو شخصیت قائل شدند.

در اسطوره‌های ایرانی، وَیو شخصیتی هراس‌انگیز و بی‌رحم دارد که هیچ‌کس از آن در امان نیست؛ اما در صورت خشنود‌کردن او، به هنگام یورش‌ها به‌کمک آدمیان می‌آید. همانند باد که از سرزمین‌های نیک و بد می‌گذرد، وایو می‌تواند پیوند‌دهنده و در‌عین‌حال نابودکننده باشد. در متون پهلوی، از این ایزد با صفت «دیرنده‌خدای» یا «دیرنگ‌خدای» یاد شده که به‌معنای فرمانروایی درازمدت است.

عقیده‌ی مردم ایران و هند درباره‌ی وایو

یکی از کهن‌ترین خدایان هندو‌ایرانی، «ایزد وای»، «وایو» یا «ایزد باد» نام دارد که در وداها و اوستا با همین نام ذکر شده‌اند. البته در متون کهن، نام او به‌صورت «اَندَروا» آمده است که به‌معنای «فضای خالی» است. این نام ازآن‌رو بود که اندروا فرمانروایی فضای میانی گنبد آسمان و سطح زمین را بر عهده داشت.

شایان ذکر است که اقوام هندو‌ایرانی، جهان را دارای سه طبقه‌ی مختلف زمین و آسمان و هوا می‌دانستند. این سه طبقه، شالوده و زیربنای هستی‌شناسی آن‌ها به شمار می‌رفت. ایرانیان باستان نیز آسمان را شامل چهارطبقه‌ی مختلف سپهر خورشید، سپهر ماه، سپهر اختران و گَرودَمان یا بهشت می‌دانستند.‌ به‌عقیده‌ی آن‌ها، ایزد وایو وظیفه‌ی فرمانروایی بر قلمرو میانی جهان، یعنی فاصله‌ی زمین و آسمان را عهده‌دار بود. همین موقعیت مکانی سبب می‌شد که او هم ویرانگر و هم سازنده باشد.

این ایزد، خلاف ایزدان دیگر، فاقد جایگاه و صفات روشن است و نمی‌توان او را اهورایی یا اهریمنی نامید. به نظر می‌رسد که این ویژگی سبب شده است که هندیان باستان با جدا‌کردن دو سویه‌ی این ایزد از یکدیگر، دو وجود مستقل «وای» و «ایندَره» را به او نسبت دهند. در ایران نیز این موضوع موردقبول واقع شده بود. به‌گونه‌ای که در «رام یشت» آمده است: «ای زرتشتِ اَشَوَن! به‌راستی اِندَروای نام من است. از آن روی به‌راستی اندروای نام من است که من هر دو آفرینش، هم مخلوق سپند مینو و هم مخلوق اَنگِره مینو را می‌رانم».

ارتباط ایزد ویو با دیگر ایزدان

مطابق با بررسی‌های صورت‌گرفته، ایزد باد با نام «توشتَر» نیز شناخته می‌شود؛ چراکه در کتاب اوستا، این دو واژه همراه یکدیگر و به یک منظور به کار‌ رفته‌اند. علاوه بر آن، در منابع هندی و متون وِدایی نیز ایزد وای یا وایو و توشتَر یا تواشتَر را یکی دانسته‌اند.

تواشتر همان ایزد آفریننده‌ی گاو نخستین می‌باشد؛ به همین سبب، در آیین زرتشتی با اهورامزدا مشابه است. علاوه بر آن، او همان خدایی است که جام مقدس مخصوص گردآوری و اهدای سومه (هوم) را به وجود آورد. درنتیجه، می‌توان ارتباطی بین او و آیین اهدای اکسیر نامیرایی به خدایان قائل شد. جام مقدس، همان جامی است که بعدها به جام جم تبدیل شد. علاوه بر آن، ایزد وَیو با سایر خدایان نظیر ایزد مهر و رام نیز ارتباط دارد.

وَیو، ایزد باد در متون اوستایی

مطالعه درباره‌ی ادیان باستانی و شناخت ایزدان زرتشتی، از قبیل ایزد وَیو، شما را با فرهنگ ایرانی گذشته بیشتر آشنا می‌کند. این ادیان در میراث ناملموس دسته‌بندی می‌شوند که در گردشگری میراث فرهنگی مورد‌توجه قرار می‌گیرد. «دستی بر ایران» پیشنهاد می‌کند که ضمن مطالعه درباره‌ی فرهنگ و دین‌های ایران، سایر جاذبه‌های ناملموس کشورمان را بیشتر بشناسیم.

پرسش‌های متداول درباره ایزد ویو از اسطوره‌های ایرانی

برای فهم بهتر موضوع، پرسش و پاسخ‌هایی طرح کرده‌ایم. افزون بر این‌ها، شما می‌توانید سایر سؤال‌هایتان را در بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در میان بگذارید. ما در کوتاه‌ترین زمان به آن‌ها پاسخ خواهیم داد.