ارگ راین؛ پیشینه، کاربری و اهمیت آن

ارگ راین، یکی از آثار با شکوه و قدیمی شهر راین در استان کرمان است، و بنایی خشتی می باشد که در جنوب غربی شهر واقع شده است. این ارگ که اکنون یکی از جاهای دیدنی کرمان است، شباهت زیادی به ارگ تاریخی بم دارد. قدمت ساخت این ارگ، به دوره ساسانیان می رسد. همچنین بعد از ارگ تاریخی بم، دومین بنای خشتی بزرگ جهان محسوب می شود.

معرفی اجمالی ارگ راین

این ارگ همان طور که گفته شد، در شهر تاریخی و کویری راین قرار دارد. به دلیل موقعیت استراتژیک شهر راین و قرارگیری در مسیر ارتباطی غرب به شرق، در گذشته این شهر پر رونق بوده و محلی برای تجارت به شمار می رفته است. بین بناهای تاریخی شهر راین، این ارگ از مابقی، برجسته تر است.

در زمان ساسانیان این ارگ، محل زندگی افراد زیر بوده است:

• حاکم راین
• اقوام و نزدیکان حاکم
• تاجران
• کشاورزان
• پیشه‌وران و…

ساسانیان این قلعه را برروی تپه ای در دامنه کوه هزار شهر راین ساخته اند تا به اطراف مشرف باشد و دید کاملی داشته باشند. علاوه بر محل زندگی، مأمنی برای مردم آن زمان نیز به حساب می آمده است. فاصله این قلعه از شهر کرمان در حدود 105 کیلومتر است و در جنوب غربی آن واقع شده است. ارگ راین در سال 1345 خورشیدی در فهرست میراث ملی کشور ثبت شد.

معماری این اثر تاریخی

تقریبا می توان گفت این قلعه زیبا به شکل مستطیل ساخته شده است. ارتفاع دیوارهایی که دور تا دور این قلعه کشیده شده اند، در حدود 10 متر هستند. دلیل ارتفاع زیاد دیوارها، محافظت از مردم داخل قلعه در برابر دشمن و خطرات احتمالی است. این قلعه به گونه ای ساخته شده است که تنها یک در ورودی داشته باشد. این در ورودی در قسمت شرقی آن است و با سر دری بزرگ و کاملاً برجسته، به خوبی مشخص است.

قسمت های مختلف این قلعه به شرح زیر هستند:

• بارانداز
• سرباز خانه
• ساختمان قرنطینه
• مکتب‌خانه
• مسجد
• انبار
• برج دیده بانی
• بازار
• اصطبل‌های زمستانی و تابستانی
• زورخانه
• اعیان‌ نشین
• عام نشین
• حمام
• قنات
• اتاقک قرنطینه

این ارگ را به گونه ای ساخته اند که نفوذ دشمن به داخل آن تقریباً غیر ممکن باشد و از این حیث یکی از امن ترین قلعه ها به شمار می رود. ارگ راین تا 150 سال پیش قابل سکونت بود. در آن زمان، در حدود 5000 نفر در این ارگ زندگی می کردند.

ارتفاع و مساحت ساخت این ارگ

همان طور که ذکر شد، ارگ راین بر روی تپه واقع شده است و ارتفاعی در حدود 2500 متر از سطح دریا دارد. موقعیت ساخت این ارگ به گونه ای است که تا شعاع هفت کیلومتری از آن در دید نگهبانان قلعه باشد. طول آن در حدود 170 متر و عرض آن در حدود 142 متر است. زیر بنای مجموعه 27 هزار متر مربع و مساحت آن 22 هزار متر مربع است.

ویژگی های متمایز و خاص معماری

این بنای خشتی عظیم، معماری ویژه و خاصی دارد که آن را از سایر سازه های هم نظیر خودش متمایز کرده است. در زیر به معرفی بخش هایی از این قلعه می پردازیم که معماری ویژه ای دارند.

خندق

یکی از ویژگی های خاص این ارگ عظیم، علاوه بر دیوارهای بلند و عریضش، خندقی است که پیرامون آن وجود دارد. این خندق به طول 154 متر است و علاوه بر جنبه دفاعی اش، محلی برای عبور آب باران و سیلاب است. این خندق در قسمت های جنوب، جنوب شرقی و شرق ارگ قرار دارد.

دیوار ها و کنگره های آن

دیوار های این ارگ بسیار مستحکم ساخته شده و از این حیث بسیار مورد توجه باستان شناسان قرار گرفته اند. در قسمت بیرونی و دورتادور این ارگ، 12 حصار دیواری شکل وجود دارد. بر روی این دیوار ها، کنگره هایی وجود دارد.

این کنگره ها، در واقع حفاظ کمانداران در هنگام نبرد با دشمن هستند که به طرز زیبایی ساخته شده اند و بسیار هم محکم هستند. کنگره های مزبور بعد از گذشت چندین قرن، هنوز هم به زینت بخش روی دیوارهای ارگ راین هستند.

معماری این کنگره ها نیز، جالب است. ارتفاع هر کدام 12 و عرض آن ها 11 سانتی متر است. همچنین هر کنگره تا کنگره بعدی 22 سانتی متر فاصله دارد. این دقت در ساخت و اندازه دقیق این ارگ را بسیار خاص کرده است.

برج ها

علاوه بر دیوارهای بلند و کنگره های آن، باستیون (برج) هایی در این قلعه وجود دارد که در بین حصار بیرونی و حصار داخلی قلعه قرار گرفته و تعدادشان به 16 عدد می رسد. از بین این 16 برج، 15 عدد مخصوص دیده بانی در داخل ارگ بوده اند که تا حدودی به فضای بیرون ارگ هم اشراف داشته اند.

یک برج آن از سایرین مهم تر و برج مادر است که مساحت بیشتری از بالای آن قابل مشاهده بوده است. برج ها دو طبقه هستند و برای رفتن به داخل آن ها پله هایی تعبیه شده اند. این پله ها ترکیبی از خشت و چوب هستند. در برج ها روزنه هایی وجود دارد تا دیده بان بتواند از داخل آن محیط بیرون را زیر نظر بگیرد.

سر در ارگ راین

نمی توان از قسمت های مختلف این بنا با شکوه گفت و معماری خاص سردر آن را فراموش کرد. با توجه به مطالبی که در بالا گفته شد، این ارگ تنها یک در ورودی دارد. بر روی این در، سردری وجود دارد که از بالای آن، عبور و مرور افراد را کنترل می کردند.

علاوه بر اینها، حفره زیرین این سردر محلی برای ریختن مواد مذاب بر سر دشمنانی بوده است که خود را تا نزدیکی سر در رسانده بودند.

فضای داخلی ارگ

فضای داخلی این ارگ به گونه است که حس می کنید در شهری کوچک قدم گذاشته اید. در معبرهای آن، حجره هایی برای صاحبان مشاغل محل هایی تعبیه شده است. علاوه بر محل هایی که برای کسبه وجود دارد، کوچه های باریک و تو در تو نیز در داخل آن وجود دارد که محل زندگی مردم عادی هستند.

بخشی از این مجموعه که معماری متفاوتی در مقایسه با بخش های قابل سکونت مردم عادی دارد، قسمت اعیان نشین آن است که متعلق به نزدیکان و خویشان حاکم است. قسمتی که خانه حاکم قرار دارد، به صورت 8 ضلعی است و تفاوت آن با سایر قسمت های داخلی کاملاً محسوس است. عموماً ساختمان های داخلی ارگ راین، دو طبقه و سه طبقه هستند.

راه فرار ارگ راین

یکی از موارد جالب در معماری این ارگ، این است که در شرایط خاص راه فرار ویژه ای دارد. در صورت حمله دشمن و از دست دادن کنترل دژ، راهی وجود داشته است تا بتوانند از دست مهاجمان ارگ فرار کنند و خود را نجات دهند. مسیر اصلی راه فرار، از خانه حاکم آغاز می شود.

راه فرار تنها یک راه مستقیم نبوده است. بلکه به سه نقطه مختلف راه داشته است. یکی از این راه ها به بیرون ارگ می رسد. دیگری به قسمت استراحتگاه حاکم در تابستان ها و سومین راه به هشتمین برج و از این برج به خارج قلعه راه داشته است.

حمام ارگ

این ارگ مانند شهر کوچکی است که تمام نیازهای انسان های درونش را برآورده می کرده است. حمام و قنات ارگ راین، یکی از بخش های معماری آن است که متأسفانه در طول سال ها و در اثر زلزله بی آب شده و قنات آن خشک شده است.

اتاق قرنطینه

این ارگ به قدری ایمن و ساخته شده است و نیازهای ساکنان آن را پیش بینی کرده اند که حتی اتاقکی را در خارج از ارگ برای سکونت برخی افراد تازه وارد ساخته بودند. کسانی را که برای اولین بار به ارگ می آمدند، یا آنکه دارای بیماری مسری، خاص، … بودند، مدتی در آنجا قرار قرنطینه می ساختند.

نام دیگر ارگ راین

این ارگ بین مردم به نام دیگری نیز مشهور است: ارگ میرزا حسین خان. دلیل این نام گذاری این است که این ارگ در زمان سلطنت نادر شاه افشار، تحت فرماندهی میرزا حسین خان قرار داشته است. پس از او، در زمان زندیه به پسرش محمد علی خان و پس از محمد علی خان به نوادگان و پسرانش رسیده است.

مرمت و بازسازی

بخش هایی از ارگ به مرور زمان و بر اثر بلایای طبیعی از بین رفته است. بخش هایی که تقریباً به مرور زمان تخریب شده است، موارد زیر هستند:

• اتاق ها و حجره های بازار ارگ
• کوچه های باریک و تو در تو
• پله ها
• کمرنگ شدن نقش های دیوار ها و…

بعد از مشاهده قسمت های تخریب شده، میراث فرهنگی از سال 1374 خورشیدی به بازسازی این ارگ اقدام کرد. قسمت های زیر تا کنون باز سازی شده اند:

• بازار
• حاکم نشین
• چهارانبار
• آتشکده زورخانه
• خانه اعیانی مباشر

بازدید از ارگ راین را از دست ندهید

در زمان ساخت، این ارگ، یکی از نمادهای قدرت ساسانیان به شمار می رفته است. این قلعه را می توان خواهر کوچک تر ارگ بم دانست. گرچه در حال حاضر قسمت هایی از این قلعه آسیب دیده است، اما هنوز هم زیبایی های بسیاری در آن وجود دارد.

ارگ راین یکی از آثار تاریخی قدیمی استان کرمان به شمار می رود. توصیه ما به شما این است که چه وقتی از طریق تورهای داخلی به کرمان می روید، چه به صورت شخصی یا خانوادگی، بازدید از جاذبه های تاریخی کرمان را فراموش نکنید. با بازدید از این ارگ، شما به گردشگری میراث فرهنگی کشور اهمیت داده اید.

“دستی بر ایران” توصیه می کند که بازدید از این ارگ را در برنامه خود بگنجانید و گردشگری مسئولانه را مد نظر خود قرار دهید. با این کار، شما به حفظ این اثر ملی کمک می کنید و با تاریخ و فرهنگ ناب ایرانی آشنا می شوید.

ارگ راین کجاست؟

ارگ راین در استان کرمان، ۱۰۵کیلومتری جنوب غربی شهر کرمان، در جنوب غربی شهر راین واقع شده است. در شهر راین، از مسیر خیابان امام – خیابان بیمارستان به این ارگ آرمیده در دامنه‌ی کوه هراز می‌رسید. موقعیت مکانی دقیق این ارگ تاریخی را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش های متداول درباره ارگ راین

اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوالتان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.