ایران، سرزمین آیین های پهلوانی و زورخانه ای

آیین های پهلوانی و زورخانه ای، میراث فرهنگی ناملموس ایرانی و یکی از هنرهای رزمی است که قدمت آن به ایران باستان برمی گردد. این هنر را با نام های دیگری مانند “ورزش زورخانه ای”، “«ورزش باستانی” و “ورزش پهلوانی” هم می شناسند و در فهرست آثار ایران در یونسکو به ثبت رسیده است. به عنوان سرزمین مادر این آیین، ایران همیشه میزبان مسافران جهانی ای بوده است که خواستار دیدن این ورزش بوده اند.

پهلوان عنوانی است که به فردی نسبت داده می شود که دارای توانایی فیزیکی و توانایی اخلاقی بالایی باشد. کسی که فقط در یکی از این موارد توانا باشد، شایسته دریافت این عنوان نیست. زورخانه باشگاه سنتی ای است که آیین ها و ورزش های پهلوانی در آن اجرا می شود.

آیین های پهلوانی و زورخانه ای در بروخهاوس و یونسکو

طبق نتایج پژوهش های محققان در دانشگاه ورزشی بروخهاوس، ورزش های باستانی ایرانی، به عنوان قدیمیترین ورزش های جهان در نظر گرفته شده اند. علاوه بر این، یونسکو این میراث فرهنگی ناملموس ایرانی را در سال 2010 میلادی، در فهرست جهانی خود ثبت کرد. بنابراین، این هنر رزمی باستانی ایرانی، در سطح بین المللی شناخته شده است.

تاریخ شکل گیری زورخانه

ایرانیان از ابتدا، همیشه نیازمند و علاقمند به آیین های پهلوانی، کشتی گیری و آمادگی جسمانی بوده اند. حتی زرتشت پیامبر ایران باستان، به پیروان خود فرمان داد تا آماده کمک به “اهورامزدا” (خدا) و مبارزه با “اهریمن” (شیطان) باشند. امروزه ورزشکاران ایرانی، در هنرهای رزمی و کشتی گیری، عملکرد بسیار خوبی دارند.

در قرن سیزدهم میلادی، فردی به نام محمود اهل خوارزم که به “پوریای ولی” هم مشهور بود، بار دیگر به آیین های پهلوانی و زورخانه ای حیات تازه ای بخشید. او پهلوانی بود که به عنوان صوفی و کشتی گیر هم شناخته می شد.

جنبه رزمی ورزش های سنتی

برخی از ابزارهای فرهنگی مورد نیاز برای اجرای این میراث فرهنگی ناملموس، شباهت زیادی به سلاح دارند. به دلیل چنین شباهت هایی، برخی معتقدند که در دوران باستان، در زورخانه به کشتی گیران تکنیک های نبرد آموزش داده می شد. برخی از این ابزارها “میل”، “کباده” و “سنگ” هستند که به ترتیب شبیه به گُرز، کمان و سپر هستند.

بدیهی است که مهارت های استفاده از چنین ابزارهایی، عضلات ورزشکاران را تقویت می کند. در عین حال، به دلیل شباهت این ابزارها به سلاح، می توان از آن ها به عنوان ابزار تمرینی برای اهداف جنگی هم استفاده کرد.

آیین های پهلوانی و زورخانه ای در عمل

سنت ها و آیین هایی که به طور معمول در این قبیل ورزش ها انجام می شود، برگرفته از دو منبع مذهبی و اساطیری است. از نقطه نظر اساطیری، اصول اخلاقی و ارزش های مردان شجاع و پهلوانان قدیم، عوامل الهام بخش هستند. از دیدگاه مذهبی، ارزش ها و فضایل اخلاقی امام علی (ع)، منبع الهام چنین ورزشکارانی است.

یکی از اصول حیاتی ورزش های زورخانه ای و باستانی، داشتن ادب و احترام نسبت به سادات (فرزندان ائمه) و پیشکسوتان است. به همین دلیل، ورزشکاران پیش از آغاز تمرین، از این افراد اجازه کسب می کنند (رخصت). رخصت بخش بسیار ضروری آداب رفتاری زورخانه است.

دیگر فضایل ترویج شده در آیین های پهلوانی و زورخانه ای شامل بخشش، مردانگی، فروتنی، پاکی، کمک به فقرا و غیره است. این ویژگی ها در این میراث فرهنگی ناملموس ایرانی نهادینه شده اند.

جزئیات مرسوم در آیین های زورخانه ای و پهلوانی

علاوه بر این، رعایت جزئیات دیگری در آیین های پهلوانی و زورخانه ای، مرسوم است:

ضرب: نوعی تنبک بزرگ است که توسط مرشد نواخته می شود که با این کار، ورزشکاران در هنگام تمرین با هم هماهنگ می شوند. در طول تمرین، مرشد، ضرب را می نوازد و شعرهای خاص را از برخی کتاب های اشعار می خواند تا زمانی که کشتی گیران تمرین می کنند و ارزش های اخلاقی را درونی می-کنند، شور و هیجان بیشتری در آن ها ایجاد کند.

ورزشکاران، حرکات گروهی را با ریتم آهنگ و موسیقی مرشد اجرا می کنند. برخی از این حرکات به طور سنتی با ابزارهای خاصی و گاهی هم بدون آن ها انجام می شوند.

چرخ زدن: فعالیتی است که در آن، فرد به طور سریع و با سرعت موزون به دور خود می چرخد، این حرکت نیازمند مهارت است، زیرا فرد باید بتواند تعادل خود را حفظ کند. این یک تکنیک رزمی و به آن معنی است که جوانان در میدان نبرد، دست بالا را می گیرند. ورزشکاران جوانتر از این طریق خودشان را برای جنگ، فداکاری و شهادت آماده می کنند.

گلریزان: این واژه به طور تحت الفظی به معنای پرتاب گل به منظور تجلیل و بزرگداشت از شخصی است. در این ورزش ها، گلریزان به سنت جمع آوری پول برای فرد نیازمند اشاره دارد. این آیین به منظور نیکوکاری، از زمان های باستان هم مشاهده شده است. در موقعیت های خاصی مانند اعیاد، جشن ها، ولادت ائمه، مراسم شکرگذاری برای ادای احترام به پیشکسوتان کشتی، مراسم گلریزان هم انجام می شود.

به طور معمول، در زورخانه دو ورزشکار جوان تر قطعه ای پارچه به نام “لنگ” را می گیرند و در بین حضار دور می خورند تا آن ها بتواند داخل آن، پول بیندازند. لازم به ذکر است که قبلا از لنگ به عنوان پوشش و نوعی لباس ورزشی همشکل برای این ورزشکاران استفاده می شده که امروزه طرحی جدید به عنوان لباس این ورزش در نظر گرفته شده است.

حرکات ورزش های زورخانه ای

علاوه بر آیین های پهلوانی و زورخانه ای، خود این ورزش دارای حرکاتی می باشد. در اینجا به معرفی تمامی حرکات اصلی ورزشکاران زورخانه می پردازیم:

سنگ گرفتن: ورزشکاری روی زمین دراز می کشد و دو سنگ که صفحات چوبی بزرگ (شبیه سپر جنگی) هستند را بر روی بدن خود بالا و پایین می برد. هر یک از سنگ ها تا 80 کیلوگرم وزن دارند.

چرخ زدن: ورزشکاری بازوهای خود را در جهت های مخالف باز می کند و با سرعت به دور خودش می-چرخد. این حرکت را در حالی انجام می دهند که همزمان به طور ساعتگرد به دور یک حلقه بزرگ می-چرخد. این حرکت معمولا از یک تا سه دقیقه طول می کشد.

شنو رفتن و نرمش: ورزشکاران سبک تر و لاغرتر اول کسب اجازه می کنند و قدم به جلو می گذارند و حرکات چشم گیری انجام می دهند. این حرکات شامل شنا رفتن به مدت چندین دقیقه و دیگر حرکات ورزشی است.

میل بازی: برای انجام این حرکت، ورزشکاران اول رخصت می گیرند تا به میانه زمین بروند و دو میل هر یک به وزن 1 تا 2 کیلوگرم را بلند کنند. ورزشکاران، میل ها را به هوا پرتاب می کنند و با مهارت بالا و حرکاتی چشم گیر باز هم آن ها را می گیرند.

فعالان ورزش های زورخانه ای

آیین های پهلوانی و زورخانه ای متولیان و حامیانی دارد که به حفظ آن کمک می کنند. امروزه دو سازمان به ترویج و معرفی این میراث فرهنگی ناملموس ایرانی کمک می کنند:

• بنیاد فردوسی و
• فدراسیون ورزش های زورخانه ای و پهلوانی

چندین زورخانه، ورزشگاه سنتی فعال، میزبان ورزشکاران هستند. به عنوان مثال، تنها در تهران حدود 50 مکان برای انجام این ورزش باستانی ایرانی وجود دارد.

بسیاری از گردشگران خارجی نیز که به ایران سفر می کنند، به منظور کسب اطلاعات در مورد آیین های پهلوانی و زورخانه ای، بازدید از یک زورخانه را در برنامه خود دارند. بنابراین، جا دارد که ما ایرانیان هم قدر این سنت باستانی را بدانیم و تلاش در حفظ آن داشته باشیم.

آیین های پهلوانی و زورخانه ای ترکیبی از فرهنگ، هنر و ورزش است که ایرانیان اگر نگوییم هزاره ها، می توان گفت که قرن هاست که به این ورزش مشغولند.

پرسش‌های متداول درباره آیین های پهلوانی و زورخانه ای

در صورتی که پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.