بنا بر گزارش "دستی بر ایران" و به نقل از سایت "شرکت توسعه کشت ذرت"، آفلاتوکسین در ذرت نوعی ماده سمی است که می تواند باعث آلودگی انسان شود. در این مطلب با این ماده سمی، نحوه جلوگیری از آن، استفاده از آن در تغذیه دام و … بیشتر آشنا می شوید.
یکی از آفات و بیماری های ذرت که ممکن است در مزرعه ذرت برای تولید سیلاژ ذرت دیده شود، قارچ آسپرژیلوس است که منجر به تولید ماده سمی آفلاتوکسین در ذرت میشود. شرکت توسعه کشت ذرت با نظارت دقیق بر مزارع تولید سیلاژ ذرت خود، نسبت به کنترل این آفت با دقت و ریزبینی شدیدی عمل مینماید.
آفلاتوکسین‌ها گروهی از مواد شیمیایی هستند که توسط کپک قارچهای خاصی تولید می‌شوند. این قارچ‌ها، Aspergillus flavus و Aspergillus parasiticus ، که آنها را می‌توان از رنگ سبز زیتونی یا سبز خاکستری آن بر روی دانه در مزرعه یا در انبار ذرت تشخص داد. اگرچه آفلاتوکسین به طور خودکار هر زمان که دانه کپکی شد تولید نمی‌شود، اما خطر آلودگی آفلاتوکسین در دانه ذرت آسیب دیده و دارای کپک زیاد، نسبت به دانه ذرت با کپک کم بیشتر است.
آفلاتوکسین‌ها برای دام و طیور مضر یا کشنده هستند و برای انسان‌ها و حیوانات سرطان زا تلقی می‌شوند. بالاترین میزان آفلاتوکسین در تابستانهای گرم و خشک است. شرایط اصلی برای تولید سم توسط قارچ در شبهای گرم با دمای بیش از 20 درجه سانتی گراد در مراحل آخر پر شدن دانه و در دوره خشک شدن است.
مقررات مربوط به آفلاتوکسین در ذرت
موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران بر اساس استاندارد ملی شماره 5925 ایران بیشینه رواداری آفلاتوکسین در ذرت را 30 ppb تعیین کرده است که در صورتی که به عنوان خوراک دام و طیور مصرف شود سطح آفلاتوکسین باید حتما زیر 20 ppb باشد. لذا کارخانه‌های ذرت خشک کنی نباید ذرتی با ppb 20 یا بیشتر آفلاتوکسین را قبول نمایند مگر اینکه برای آن استفاده مشخصی که در آن سطح خاصی از آفلاتوکسین مجاز است، داشته باشد.
دستورالعمل‌هایی برای استفاده از دانه آلوده در خوراک دام و طیور تهیه شده است. این دستورالعمل ها مبتنی بر حفظ ارزش دانه و جلوگیری از بیماری‌های ناشی از آفلاتوکسین است، لازم به ذکر است، مصرف دانه آلوده برای گاوهای شیری که به دلیل پیشگیری از آفلاتوکسین باقیمانده در شیر، ممنوع است.
| ماده مورد مصرف | بیشینه رواداری آفلاتوکسین بر اساس موسسه استاندارد ایران | بیشینه رواداری سطح آفلاتوکسین بر اساس FDA |
| ذرت دانه ای به طور کلی | کمتر از 20 ppb | کمتر از 20 ppb |
| ذرت در جیره حیوانات جوان | کمتر از 20 ppb | کمتر از 20 ppb |
| ذرت در جیره دام شیری | کمتر از 20 ppb | کمتر از 20 ppb |
| ذرت در جیره دام سبک و طیور | کمتر از 20 ppb | کمتر از 100 ppb |
| ذرت در جیره دام سنگین آماده ذبح | کمتر از 20 ppb | کمتر از 300 ppb |
پیامدهای غلظت بالای آفلاتوکسین در ذرت
آفلاتوکسین ها ترکیبات بسیار قوی هستند که باعث انواع مشکلات بهداشتی در انسان و دام می‌شوند. در موارد نادر، دام می‌تواند در اثر بلعیدن خوراک آلوده به آفلاتوکسین بمیرد. رایج ترین، پیامد آفلاتوکسین در خوراک دام کاهش بازده در جیره غذایی و تولید مثل دام است. این ماده می‌تواند سیستم ایمنی بدن حیوان را سرکوب نموده و منجر به وقوع بیشتر بیماری‌های عفونی شود. متاسفانه، فراوان ترین آفلاتوکسین، آفلاتوکسین B1، یک ماده سرطان زا است. این موضوع باعث نگرانی‌هایی در ارتباط با سلامتی انسان در اثر استفاده از شیر گاوهای شیری که از ذرت آلوده تغذیه نمودند، می‌باشد.
چگونه می توان از آفلاتوکسین موجود در ذرت جلوگیری کرد
اگر شرایط مناسب برای تولید آفلاتوکسین فراهم باشد، پیشگیری از آلودگی بسیار دشوار است. بنابراین، یک هدف واقع بینانه این است که آلودگی قبل از برداشت را با اقدامات زراعی صحیح و آلودگی پس از برداشت را با مراقبت و ذخیره سازی دقیق به حداقل برسانید.
عموما مشکلات مرتبط با Aspergillus و آفلاتوکسین بیشتر در سالهای گرم و خشک شایع است. قارچ در بقایای محصول و خاک زنده مانده و در طول فصل رشد تولید اسپور فراوان می‌کند. آلودگی ذرت توسط قارچ آسپرژیلوس و بیماری متعاقب آن، در شرایط گرم (بیش از 30 درجه سانتی گراد) و خشک در طول زمان گرده افشانی و پر شدن دانه توسعه پیدا می‌کند. کاکل‌های زرد و قهوه ای بیشتر در معرض عفونت هستند. آسیب توسط حشرات، تگرگ، تنش خشکی و یخبندان زودرس، دانه‌ها را در معرض عفونت قرار میدهد و به گسترش قارچ در داخل بلال کمک کنند.
آفلاتوکسین یک متابولیت ثانویه است که توسط قارچ آسپرژیلوس تحت شرایط خاص تولید میشود. خشکی و دمای بالا (25 تا 40 درجه سانتی گراد) در هنگام پر شدن دانه شایعترین فاکتورهای مرتبط با تولید آفلاتوکسین قبل از برداشت است. شبهای گرم (بیشتر از 21 درجه سانتی گراد) نیز ممکن است خطر آلودگی آفلاتوکسین را افزایش دهد. تولید سم بستگی به رطوبت و دمای دانه دارد. بیشترین میزان تولید سم در رطوبت دانه 20 تا 18 درصد است و در رطوبت دانه حدود 15 درصد متوقف میشود. دامنه دمایی مطلوب برای تولید آفلاتوکسین 25 تا 35 درجه سانتیگراد است، اگرچه تولید می‌تواند در دامنه دمایی گسترده‌تری (10 تا 40 درجه سانتیگراد) نیز رخ دهد.
بسیاری از مشکلات آفلاتوکسین در طول ذخیره سازی دانه بوجود می آید، بهترین راه برای کنترل رشد کپک دانه ذخیره شده با محتوای رطوبت کم است. سطح رطوبت ذخیره سازی ایمن برای ذرت تقریباً 12 تا 13 درصد است.
با ذرت آلوده به آفلاتوکس چه باید کرد
بوجاری و غربالگری دانه‌ها با دستگاه گراویتی ممکن است موجب کاهش غلظت آفلاتوکسین با حذف بیشترین مقدار ذرات آلوده شود. با این حال، این روش می‌تواند گران باشد، و نمی‌توان پیش بینی کرد که میزان آفلاتوکسین چقدر کاهش خواهد یافت.
تغذیه دام و طیور از غلات آلوده به آفلاتوکسین
در ایران این استاندارها سختگیرانه است و ذرت بالای 20 ppb آفلاتوکسین قابل مصرف در جیره دام و طیور نیست. البته برای این منظور لازم است تخمین دقیقی از میزان آفلاتوکسین در دانه‌ها وجود داشته باشد تا بتوان در مورد تغذیه دام و طیور تصمیم گیری نمود. ضمنا لازم است از مخلوط کردن دانه‌های آلوده به آفلاتوکسین با دانه سالم جهت تغذیه دام و طیور امتناع شود. سیلوی ذرت معمولاً باعث کاهش غلظت آفلاتوکسین نمی‌شود، اگرچه با مدیریت درست بعید است که غلظت آن در سیلو افزایش پیدا کند.
تولید اتانول از روش آسیاب مرطوب
از ذرت آلوده به آفلاتوکسین می‌توان برای تولید اتانول استفاده کرد. آفلاتوکسین ها در اتانول جمع نمی شوند بلکه در محصولات جانبی متمرکز می‌شوند. در فرآوری آسیاب مرطوب، آفلاتوکسین در محصول جانبی گلوتن متمرکز میشود. یک برآورد تقریبی در ارتباط با میزان آفلاتوکسین در محصولات ناشی از خوراک آلوده به آفلاتوکسین نشان میدهد که سطح این ماده در محصول نهایی تا سه برابر سطح آن در نهاده اولیه خواهد بود. بنابراین، تولیدکنندگان در صورتی که محصول نهایی آنها نسبت به حضور آفلاتوکسین حساس باشد، مانند شیر نمیتوانند از ذرت آلوده استفاده نمایند. در واقع بهتر است به دنبال محصول ذرت با کمترین مقدار آلودگی باشند.
برای خرید سیلاژ با کیفیت و بدون آلودگی با شرکت توسعه کشت ذرت بزرگترین مجموعه تولید ذرت به شماره 88953665 تماس حاصل نموده و یا با وبگاه شرکت (www.icmd.ir) مراجعه فرمایید.
