عمر خیام ریاضی دان، ستاره شناس و شاعر معروف ایرانی و اهل نیشابور بود. با توجه به آثار فاخر باقی مانده از این شاعر بزرگ، آرامگاه او مورد تقدیر و ستایش گردشگران داخلی و خارجی است. آرامگاه عمر خیام در شهر نیشابور و در گورستانی واقع در محله حیره این شهر قرار دارد. این آرامگاه را می‌توان در زمره جاهای دیدنی نیشابور به حساب آورد.
با توجه به اینکه اولین ساکنان محله مزبور، مهاجران عرب از حیره عراق بودند، به این نام شهرت یافت. در این محله بنایی به نام امامزاده محمد محروق قرار دارد که آرامگاه مذکور در ضلع شرقی آن واقع شده است. این آرامگاه با توجه به معماری منحصر به فرد خود در سال ۱۳۵۴ خورشیدی، به ثبت ملی ایران رسید.
تاریخچه ساخت آرامگاه عمر خیام
همانطور که در بالا نیز اشاره شد، خیام نیشابوری از جمله شاعران رباعی سرای ایران بود که در زمینه های علمی گوناگون از قبیل فلسفه و نجوم نیز مهارت داشت. او در سده های یازدهم و دوازدهم میلادی می زیست که مقارن با دوره خوارزمشاهیان و سلجوقیان بود.
جایگاه علمی او نسبت به جایگاه ادبی بسیار بالاتر می باشد و به همین دلیل به حجة الخلق شهرت دارد. با این وجود، خیام با سرودن رباعیات بی نظیر خود شهرت یافته بود. تاکنون، رباعیات او به چند زبان زنده ترجمه شده است. بنابراین، خیام تقریبا در تمام دنیا شناخته شده است.
پس از مرگ این شاعر و فیلسوف بزرگ در تاریخ ۱۱۲۳ میلادی، (بنا به روایتی دیگر ۱۱۳۴ میلادی) پیکر او در گورستان مرکزی در محله حیره نیشابور دفن شد. با توجه به نقل قولی از نظامی عروضی، گویا خیام در یک نشست دوستانه چنین وصیتی کرده بود: گور من در موضعی باشد که هر بهار، شمال (نسیم) بر من گل افشاند.
با این وجود، آرامگاه او در ضلع شرقی مسجد محروق و در داخل یک اتاقک ایوان مانند قرار گرفته بود. بسیاری از گردشگران خارجی به هنگام بازدید از مزار وی درخواست می کردند که با هزینه خود آرامگاهی برای خیام بنا کنند. با این حال، دولت ایران درخواست آنها را نمی پذیرفت.
در سال ۱۳۰۶ خورشیدی، در طی یک نشست، ارباب کیخسرو نماینده زرتشتیان در مجلس شورای ملی، طرح ساخت آرامگاه برای حکیم فردوسی شاعر معاصر ایران را مطرح کرد. در این میان، عبدالله یاسایی نماینده سمنان و دامغان درخواست کرد که با بودجه تعلق گرفته به ساخت آرامگاه فردوسی، آرامگاه عمر خیام را نیز بازسازی کنند. با این وجود، حاضران در مجلس خواسته او را رد کردند و تصمیم گرفتند طرح جداگانه ای برای ساخت آرامگاه خیام در نظر بگیرند.
سرانجام، انجمن آثار ملی پس از گذشت چند سال از این ماجرا و همزمان با برپایی جشن هزاره فردوسی تصمیم قطعی خود را برای ساخت آرامگاه مزبور اعلام نمود.
خصوصیات و ویژگی های آرامگاه عمر خیام
بنای اولیه این آرامگاه سکویی چهار گوش داشت که به شکل یک ساختمان سنگی روباز بنا شده بود. در اطراف آرامگاه عمر خیام، دیواری کوتاه و سنگی از جنس سنگ خلج (سنگ های به دست آمده از کوه خلج) مشاهده می شد. جنس سنگ مزار نیز از همین سنگ بود و حدود سه یا چهار متر از دیوار آرامگاه فاصله داشت. علاوه بر آن، برای آرامگاه مزبور یک ستون سنگی نیز تعبیه شده بود که روی آن یک رباعی از ملک الشعرای بهار و با خط نستعلیق به چشم می خورد.
به دلیل نزدیکی بیش از اندازه این آرامگاه به امامزاده محروق، تصمیم گرفتند آن را تخریب کنند. سپس، در سال ۱۳۳۸ خورشیدی، هوشنگ سیحون، معمار، طراح و تندیس ساز سرشناس ایرانی، آرامگاه بزرگتری برای خیام پایه ریزی کرد. این آرامگاه در زمان پهلوی توسط شهبانو فرح یا فرح دیبا (همسر محمد رضا پهلوی) افتتاح شد.
در آن دوره، هوشنگ سیحون استاد معماری و رئیس سابق دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود. بنابراین، آرامگاه فعلی را به شیوه ای بسیار هنرمندانه و با استفاده از قوانین حاکم بر ریاضیات طراحی نمود.
هم اکنون، این آرامگاه در باغی قدیمی به مساحت ۲۰ هزار متر مربع قرار دارد و مجموعه ای متشکل از کتابخانه، موزه و مهمانخانه می باشد. پیرامون این باغ را درختان کاج فرا گرفته اند و در ورودی آن، تندیسی از خیام نصب شده است. علاوه بر آن، در جای جای آرامگاه مزبور کتیبه هایی کاشی کاری شده و به شکل لوزی مشاهده می شوند.
بر روی کتیبه ها بیست رباعی از خیام به خط تعلیق نگاشته شده است. کتیبه های مزبور نمونه بی مثالی هستند که نسبت به سایر کتیبه ها از نظر خطاطی متفاوت هستند. در واقع، خط تعلیق استفاده شده در آنها اولین خط ایرانی است که در زمان خیام کاربرد بسیاری داشت. امروزه این خط به دست فراموشی سپرده شده است.
سبک معماری آرامگاه عمر خیام
با توجه به اینکه خیام نیشابوری ریاضی دان معروفی بود، در هنگام ساخت آرامگاه، هوشنگ سیحون از ریاضیات و به خصوص هندسه بهره زیادی گرفته است. برای مثال، برای آرامگاه مزبور ۱۰ پایه در نظر گرفته شده است. همانطور که می دانید عدد ۱۰ اولین عدد دو رقمی و پایه اصلی اعداد می باشد.
برای هر کدام از این پایه ها دو تیغه مورب به صورت مارپیچ تعبیه شده است. این تیغه های مورب در بالا یکدیگر را قطع می کنند و سقف آرامگاه عمر خیام را به وجود می آورند. امتداد این تیغه ها دوباره به سمت پایین متمایل می شود. در نهایت، برخورد ۲۰ تیغه به یکدیگر باعث ایجاد ستاره هایی درهم می شود که از لا به لای آنها می توان آسمان را مشاهده کرد.
در نزدیکی گنبد این آرامگاه، ستاره ها کوچکتر می شوند و در انتها یک ستاره پنج پر باقی می ماند. طراحی این ستاره ها به شخصیت خیام و مهارت او در نجوم اشاره دارد.
علاوه بر آن، برخورد تیغه ها در دیواره بنا باعث ایجاد ۱۰ لوزی بزرگ می شود. داخل این لوزی ها با کاشی های معرق پوشانده شده و نمای بیرونی آنها با رباعیات خیام مزین گشته است. تمامی این رباعیات با خط نستعلیق شکسته و توسط خطاطان بزرگی همچون میرعماد به صورت انتزاعی و مدرن نگاشته شده اند. به جرات می توان گفت که آرامگاه عمر خیام اولین بنایی است که در آن خط شکسته نستعلیق به کار رفته است.
لازم به ذکر است که نمای داخلی دیواره های آرامگاه علاوه بر رباعیات دارای نقش هایی از گل و برگ و پیچک نیز می باشند.
حتما از آرامگاه عمر خیام با معماری بی نظیر آن دیدن کنید
ما در کشورمان مفاخر بسیار بزرگی داشته و داریم که وظیفه معرفی آنها به جهانیان بر عهده ما قرار دارد. البته، افرادی مانند خیام با خلق آثاری بی نظیر و ترجمه آثارش به چندین زبان زنده دنیا، شهرت جهانی دارند. بنابراین، ساختن آرامگاهی درخور مقام شخصیت هایی همچون خیام، کمترین کاری است که ما می توانیم در قبال آنها انجام دهیم. امروزه، آرامگاه مزبور با توجه به معماری بی نظیر خود مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی قرار دارد.
چنانچه با تورهای داخلی عازم سفر به نیشابور هستید، پیشنهاد می کنیم که از این آرامگاه نیز دیدن فرمایید. ″دستی بر ایران″ ضمن فعالیت در زمینه معرفی جاذبه های گردشگری نیشابور شما را به بازدید از آرامگاه عمر خیام در این شهر دعوت می کند.
آرامگاه عمر خیام کجاست؟
آرامگاه خیام، در خیابان خیام شهر نیشابور از استان خراسان رضوی قرار دارد. موقعیت مکانی این آرامگاه را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره آرامگاه عمر خیام
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوال‌هایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
معمار آرامگاه خیام چه کسی بود؟
هوشنگ سیحون، معمار و طراح و تندیس‌ساز، آرامگاه خیام را در سال ۱۳۳۸ خورشیدی و با توجه به قوانین ریاضی طراحی نمود.
سبک معماری مقبره عمر خیام چگونه است؟
معمار آرامگاه خیام، از ریاضی و هندسه در طراحی آن بسیار بهره گرفته است. طول بنای یادبود که از آهن و سنگ ساخته شده ۱۸ متر است. آرامگاه به‌صورت گنبدی رفیع با ۱۰ پایه ساخته شده است که پایه‌های آن با اشکال هندسی و لوزی‌های بزرگ و کوچک به یکدیگر متصل گردیده‌اند.
آرامگاه خیام از ساختمان‌‌های شاخص تلفیق موفق عناصر معماری سنتی و مدرن است.
لقب خیام چه بود؟
خیام به‌دلیل مهارت بی‌مانندش در عرصه‌های ادبیات و ریاضیات و نجوم، لقب «حجت الحق» را کسب کرده بود.
سنگ قبر خیام مربوط به چه دوره‌ای است؟
سنگ قبر قدیمی خیام به‌شکل یک سکوی سنگی چهارگوش بود. بقعه‌ی جدید در سیزدهم فروردین ۱۳۴۲ خورشیدی گشایش یافت و سازه‌ی قبلی آرامگاه به میدان خیام شهر نیشابور منتقل شد. سنگ قبر خیام از جنس سنگ سیاه مشهد است.
