آرامگاه شاه نعمت الله ولی؛ یک اثر تاریخی بی نظیر

یکی از جاهای دیدنی کرمان که در شهر ماهان قرار دارد، آرامگاه شاه نعمت الله ولی، شاعر، فیلسوف و عارف مشهور ایرانی است. این بنای آرامگاهی زیبا و گسترده در داخل شهر ماهان و در نزدیکی سلسله کوه های جوپار، در 35 کیلومتری جنوب کرمان قرار گرفته است.

این عارف معروف عمر 100 ساله خود را در عراق، حلب، حجاز و ترکستان گذراند و سرانجام عمر خود را در ایران به پایان برد. بنای اولیه این مقبره او بسیار ساده بود، لیکن بعدها الحاقات بسیاری به آن صورت گرفت. امروز، معماری چشمگیر این بنای تاریخی، تلفیقی از معماری زیبای دوره های تیموری، صفوی و قاجار می باشد.

آشنایی با زندگی نامه و شخصیت عارف

شاه نعمت‌ الله ولی یا سید نورالدین نعمت‌الله بن محمد بن کمال‌الدین یحیی از پدری عرب و مادری ایرانی به دنیا آمد. او در شهر حلب سوریه (یا بنا به گفته برخی مورخان در اطراف کرمان) به دنیا آمد. گفته می شود که نسب وی به امام هفتم موسی کاظم (ع) بر می گردد.

نعمت الله که یكی از هم عصران حافظ در سده چهارده میلادی بود، در بزرگسالی به سراسر جهان سفر کرد و فلسفه های بسیاری آموخت. او همچنین به مطالعه آثار ابن عربی، فیلسوف و عارف بزرگ صوفی ، پرداخت و در سفر خود به مکه با عبدالله یافعی آشنا و هفت سال شاگرد او شد. دست آخر، او طریقت خاص خویش را در تصوف تاسیس کرد.

بر اساس برخی منابع، وی بیش از 2000 بیت شعر سروده است که تعداد 248 بیت آن باقی مانده است. برخی از مصراع ها ناقص و مفرد هستند. این نسخه های خطی امروزه نیز موجود می باشند.

شاه نعمت الله ولی پیش از سفر نهایی خود به ایران، در نزدیکی سمرقند، در امتداد جاده ابریشم، در آسیای مرکزی سکونت داشت. به دلیل اختلاف نظر با حاکم آن منطقه، ناچار به ترک محل زندگی و گذران بیست و پنج سال آخر عمرش در کرمان شد. به همین دلیل، مزار وی در نزدیکی شهر ماهان کرمان است.

معماری بنای آرامگاه شاه نعمت الله ولی

بنای اولیه آرامگاه شاه نعمت الله ولی بلافاصله پس از مرگ وی، توسط پادشاه هند، احمدشاه دکانی، ساخته شد. این پادشاه از مریدان شاه نعمت الله ولی و علاقه مند به فرهنگ و ادب فارسی بود. نوع معماری این بنا، مغولی (از دوره ایلخانی و پیش از صفویه) است، اما ایوان آن به شیوه معماری اصفهانی می باشد.

ادامه ساخت بناهای الحاقی، در زمان شاه عباس اول صفوی، محمدشاه و ناصرالدین شاه قاجار صورت گرفته اند. بخش زیادی از تحولات این بنای آرامگاهی وسیع در دوره قاجار پدید آمده است، اما پس از زلزله، سیل و تخریب های متعدد، بازسازی هایی در آن انجام شده است. به همین دلیل است که این بنای آرامگاهی به یکی از آثار شاخص معماری در استان کرمان تبدیل شده است.

آرامگاه شاه نعمت الله ولی دارای دو در ورودی، چهار حیاط، اتاق های کوچک و بزرگ بسیار، چهار مناره کاشی کاری شده، دو رواق و بخش مرکزی مزین به گنبدخانه ای بلند می باشد که محل دفن این عارف نامی در آن قرار دارد.

این آرامگاه با 4 حیاط به مساحت 32000 متر مربع و صحن ها و رواق هایی به مساحت حدود 6000 متر مربع جلوه ای دیدنی دارد. این مجموعه دارای دو رواق به نام های مدیرالملکی و شاه عباسی و چهار حیاط به نام های اتابکی، وکیل الملکی، میرداماد و حسینیه است. همچنین صحن وکیل الملک روبروی این مقبره قرار دارد که از یادگار معماران دوره قاجار می باشد.

در اینجا به معرفی و توضیح بخش های گوناگون این بنای آرامگاهی می پردازیم:

• حرم

پس از ورود به آرامگاه شاه نعمت الله ولی از درب شمالی و گذر از حیاط های اول و دوم، به ساختمان مرکزی منتهی به گنبدخانه می رسیم که همان بخش حرم است. در ورودی حرم کشکول بزرگی گذاشته شده است که توسط هنرمندان اصفهانی از فلزاتی مانند مس و برنج ساخته شده و دارای اشعاری در تمجید از اهل بیت است.

در این بخش، درهای ورودی آرامگاه را مشاهده می کنید که در هند از عاج فیل ساخته شده و برای نصب در آرامگاه به این مکان آورده شده اند. در ابتدای ورودی، کتیبه ای ارزشمند تعبیه شده است که نشاندهنده ارادت سلطان احمد شاه و فرزندش به این عارف است. به همین دلیل، از این بخش به نام محمد شاهی نیز یاد می شود.

پس از عبور از درب دوم، وارد گنبدخانه می شویم و طاق گنبدی شکل رفیعی را با نقوش لاجوردی، فیروزه‌ای، سفید و طلایی می بینیم. سنگ مزار عارف در مرکز گنبدخانه حرم به طول 3 و عرض 2 متر قرار دارد. بر روی سنگ مرمر قبر وی آیه ای از قرآن و نام 12 امام شیعه پیرامون آن دیده می شود.

• چله خانه

در ضلع جنوب شرقی رواق پشت حرم، اتاق کوچکی به نام چله خانه هست که شاه نعمت الله ولی، در زمان های خاصی 40 شبانه روز را در آنجا به عبادت خدا سپری می کرده است. طرح پیچ در پیچ منقوش سقف این اتاق، یادآور کلاهی است که صوفیان بر سر می گذارند و 12 ترک دارد.

بر دیوارهای این اتاق کوچک، آیه هایی از قرآن و اشعار فارسی در مورد شخصیت حضرت علی (ع) نوشته شده اند. چله خانه در جریان سیل سال 1311 خورشیدی آسیب بسیاری دید، اما بعداً بازسازی شد.

• مناره ها

چهار مناره هشت ضلعی کاشی کاری شده به همراه کتیبه هایی خوشنویسی شده در آرامگاه شاه نعمت الله ولی دیده می شوند. یک جفت از این مناره ها در نزدیکی گنبد حرم و جفت دیگر آن در بالای ورودی جنوبی مجموعه قرار دارند.

• کاروانسرا

در ضلع شرقی مجموعه، کاروانسرا قرار دارد که مربوط به دوران قاجار و اکنون نیمه ویران است.

• موزه

در قسمت غربی حیاط دوم آرامگاه شاه نعمت الله ولی، موزه ای تاسیس شده است که حاوی اشیاء نفیسی مرتبط با فرهنگ تصوف می باشند. بنای موزه به عمارت یا درب امیریه معروف است و با گچ و آجر ساخته شده است. موزه شاه نعمت الله ولی دارای نسخه‌های ارزشمند قرآن است. از جمله آثار این موزه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. کشکول های نقش دار: این آثار برجسته ترین نشانه دراویش است. ظروف کوچکی که دراویش و صوفیان با زنجیر بر شانه خود می انداختند.
2. تبر تراشیده شده: تبرهای تزئین شده ای که دراویش حمل می کردند.
3. سوزن دوزی پته (بافته ای محلی با پارچه های ضخیم و پشمی): یکی از زیباترین و با ارزش ترین آثاراست که پارچه قبر شاه نعمت الله از این نوع است.
4. صفحات قرآن: دو صفحه قرآن به خط کوفی که قدمت هشتصد ساله دارد.

• آرامگاه حسنعلی خان

در صحن وکیل الملک، آرامگاه حسنعلی خان گروسی قرار دارد. او از سیاستمداران دوره قاجار بود که در خوشنویسی نیز شهرت داشت.

• صحن اتابکی

صحن اتابکی با کمک های علی اصغر خان اتابک، صدراعظم ناصرالدین شاه ساخته شد و دارای رواق هایی در اطراف و حوض بزرگی در وسط آن است.

• صحن وکیل الملک

صحن وکیل الملک توسط محمد اسماعیل ابراهیم خان نوری وکیل ساخته شده است. در وسط حیاط دوم از آرامگاه شاه نعمت الله ولی، حوضی چلیپایی شکل وجود دارد که معمولاً پیرامون آن را با گل های شمعدانی تزیین می کنند. پس از مرگ محمد اسماعیل خان، پسرش مرتضی قلی خان دو مناره و یک رواق به مجموعه افزود.

• رواق شاه عباسی

رواق شاه عباسی در زمان حکومت شاه عباس اول و بیک تاش خان در کرمان ساخته شده است. در ورودی رواق، کتیبه ای به خط برجسته وجود دارد که نام 12 امام شیعه بر آن نقش شده است.

• صحن میرداماد

این صحن که به صحن شاه عباسی نیز معروف است، در زمان ناصرالدین شاه قاجار بازسازی شده است.

• حسینیه

آخرین صحن آرامگاه شاه نعمت الله ولی، حسینیه است که بامناره های 42 متری در ضلع جنوبی قرار دارند. مناره های مذکور در زمان حکومت محمدشاه قاجار ساخته شده اند، اما در زلزله سال 1360 به كلی آسیب دیدند.

بازدید از این آرامگاه را در سفر به ماهان فراموش نکنید

از آنجا که ماهان بر سر راه کرمان به بم، راین و جیرفت است، توقف در این شهر و بازدید از جاذبه های گردشگری میراث فرهنگی آن موکدا توصیه می شود. در سفرهای شخصی یا تورهای داخلی به این استان، آرامگاه شاه نعمت الله ولی را حتما در برنامه بازدیدهای خود قرار دهید.

“دستی بر ایران” پیشنهاد می کند اگر به دنبال زمان سفری مناسب با هوای دلپذیر هستید، در اواخر اسفند تا اوایل اردیبهشت یا اواسط شهریور تا اواسط آذر به این آرامگاه بروید. اگر می خواهید منظره ای زیبا از مقبره شاه نعمت الله ولی ببینید، بهتر است غروب آفتاب آنجا باشید.

موقعیت مکانی آرامگاه شاه نعمت الله ولی کجاست؟

آرامگاه شاه نعمت الله ولی در شهر ماهان، در ۳۵ کیلومتری جنوب کرمان قرار گرفته است. موقعیت مکانی دقیق این آرامگاه را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره آرامگاه شاه نعمت الله ولی

برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.