آداب و رسوم پیش از نوروز

از زمان‌های قدیم، ایرانیان آداب و رسوم پیش از نوروز (سال نوی ایرانی) و بعد از آن را اجرا می‌کردند. این آداب و رسوم در واقع مجموعه کارهایی هستند که در نقاط مختلف ایران به شکل‌های گوناگون انجام می‌شوند. در زیر فهرستی از برخی کارها را تهیه نموده‌ایم که مردم برای این جشن سالانه انجام می‌دهند و آماده نوروز می‌شوند.

مهم ترین آداب و رسوم پیش از نوروز

فعالیت‌های متعددی وجود دارد که ایرانی‌ها پیش از شروع سال نو آنها را انجام می‌دهند. این آداب و رسوم عبارتند از:

پیام آوران نوروز

این پیام ‌آوران گروه هایی از هنرمندان هستند که با آواز، رقص، حرکت و … سال نو را در مکان‌های عمومی به مردم خبر می‌دهند تا آن‌ها را خوشحال کنند. این رسم در نقاط مختلف ایران نام‌ها و اشکال مختلفی داشته است. آن چه که میان همه آن‌ها مشترک بوده است، قصد این هنرمندان برای شاد کردن مردم بوده است، فارغ از این که چه لباسی می‌پوشند، چه آوازی می‌خوانند و چه ظاهری برای خود ساخته‌اند.

در روزهای پیش از نوروز و گاهی تا چند روز بعد از اعتدال شب و روز، مردم به یکدیگر و به این پیام ‌آوران نوروزی که همه را سرگرم می‌کنند، هدیه‌هایی به عنوان عیدی می‌دهند.

آماده شدن برای اجرای آداب و رسوم پیش از نوروز

در زمان‌های قدیم، ایرانیان که اکثر آن‌ها کشاورز بودند، هفت نوع دانه یعنی گندم، جو، لوبیا، ذرت، نخود، برنج و … بر بالای استوانه‌های ستونی شکل می‌کاشتند تا گیاهشان در آغاز نوروز سبز شده باشد. این کار نشان از خبرهایی خوش در سال پیش رو داشت. گیاهی که بهتر رشد می‌کرد نشان می‌داد که آن دانه در سال جدید محصول بیشتر و بهتری خواهد داد.

امروز، مردم 2 تا 3 هفته مانده به نوروز در ظرف‌ها یا بشقاب‌های کوچک، دانه‌هایی می‌کارند. در پایان تعطیلات نوروز، این سبزه ها را از خانه بیرون می‌برند و در طبیعت رها می‌کنند و گاهی نیز آن را به درون آب روان می‌اندازند.

آداب و رسوم خانه تکانی پیش از نوروز

تمیز کردن خانه در تمام قسمت‌های خانه انجام می‌شود. مردم گرد و خاک را از دیوارها، زمین، وسایل خانه و … پاک می‌کنند. آن‌ها همچنین ظروف، پارچه‌ها، پرده‌ها، فرش‌ها و … می‌شویند و ظروف مسی را سفید می‌کنند و دیوارهای دوده گرفته را نیز پاک می‌کنند. وسایل قدیمی شکسته را دور می‌ریزند یا کنار می‌گذارند و به جای آن‌ها، وسایل جدید جایگزین می‌کنند تا همه چیز نو شود. این کارها هر سال پیش از نوروز انجام می‌شود.

تمام این رسوم پاکیزه کردن خانه، نمادی از بیرون راندن شیطان از خانه و محیط زندگی و آماده کردن خانه‌ای تمیز برای پذیرایی از روح کسانی است که دوستشان داشته‌اند و درگذشته‌اند.

چهارشنبه سوری

یکی دیگر از جشن های ایرانی که از آداب و رسوم پیش از نوروز محسوب می شود، مراسم چهارشنبه سوری است.  ایرانیان آخرین چهارشنبه سال را یک شب پیش از آن با آتش بازی جشن می‌گیرند. سور در زبان فارسی به معنای جشن است. در میان بعضی از ایرانیان مانند کردها، سور به معنی سرخ است. ایرانیان قدیم پایان سال را با برپایی شعله‌های سرخ آتش در پشت بام‌های خانه جشن می‌گرفتند تا با آتش راه را به ارواح مردگان خود نشان دهند و آن‌ها نیز به جشن شان بپیوندند.

سنت دیگری که مردم آن را انجام می‌دهند این است که 3، 5 یا 7 دسته بوته خشک را در یک ردیف پشت سر هم قرار می‌دهند و آن‌ ها را آتش می‌زنند و از روی آن‌ها یکی پس از دیگری می‌پرند. در نقاط مختلف ایران، در زمان پریدن از روی آتش، آوازهای مختلفی خوانده می‌شود. معنای این آوازهای کوتاه این است که دردها، غم و اندوه و بیماری از آن‌ها دور شود تا سلامتی، شادی و زندگی با نشاط را به دست آورند. سپس خاکسترهای این آتش را به آب روان می‌ریزند.

بازی‌ های آب ‌پاشی

سنت دیگری که پیش از نوروز انجام می‌شود، بازی‌های آب پاشی است. در گذشته، زنان به چشمه‌های آب می‌رفتند و از آب آن به خانه می‌آوردند تا آن را روی همه چیز بپاشند. آن‌ها معتقد بودند که این کار تازگی و سلامتی را به زندگیشان می‌آورد. برخی از مردمان کرد قبل از طلوع خورشید بر سر چشمه‌ای می‌رفتند و با کوزه آب می‌آوردند و سه بار از روی آن‌ها می‌پریدند. چشم‌هایشان را با سرمه آرایش می‌کردند، از آب کوزه‌ها می‌نوشیدند و سپس آن را به همسایه‌ها و دوستان خود می‌دادند. بعضی از زنان ناخن‌هایشان را می‌گرفتند یا تکه‌ای کوچک از موهایشان را می‌بریدند و در رود می‌ریختند تا فقر و درد از آن‌ها دور شود.

فالگوش ایستادن

یکی دیگر از آداب و رسوم پیش از نوروز که بین ایرانیان قبل از نوروز وجود دارد، رسم فالگوش ایستادن است. دختران یا زنانی که دوست داشتند ازدواج کنند، به زیارت بروند، به سفر بروند و … از خانه بیرون می‌رفتند و در چهارراه‌ها یا گوشه و کناره‌ها می‌ایستادند تا بشنوند که دیگران چه می‌گویند. اگر حرف‌های خوب و شاد می‌شنیدند به معنای این بود که سالی پرنشاط پیش رو دارند. اگر کلمات تلخ و غم‌انگیز می‌شنیدند، به هدفشان نمی‌رسیدند و آرزویشان برآورده نمی‌شد.

قاشق زنی

یکی دیگر از آداب و رسوم پیش از نوروز در ایران قاشق زنی است. دختران و زنان محجوب که دوست داشتند ازدواج کنند، با کاسه‌های مسی شب بیرون می‌رفتند و با قاشق در هفت خانه را می‌زدند، بدون آن که چیزی بگویند. صاحب خانه که می‌دانست آن‌ها آرزوهایی دارند، در جواب مقداری خوراکی مثل آجیل، کلوچه، برنج، سبزی و … در ظرف آن‌ها می‌ریخت.

دریافت نکردن خوراکی از سوی صاحبخانه برای این زنان به معنای این بود که به آرزویشان نمی‌رسند و در عوض، دریافت کردن چیزی از سوی صاحبخانه معنایی برعکس برای آن‌ها داشت.

باز کردن گره

بر اساس آداب و رسوم مختلف محلی پیش از نوروز، دختران مجردی که دوست داشتند بخت بهتری در ازدواج داشته باشند، آداب و رسوم گوناگونی را اجرا می‌کردند. گاهی مادر، دختر خود را با یک تکه چوب در حال سوختن دنبال می‌کرد. این کار نمادی از این بود که دختر را از خود دور کند و به سمت شوهرش بفرستد.

گاهی، دخترها در چشمه خاصی حمام می‌کردند تا بتوانند ازدواج کنند یا زنان متاهل همین کار را می‌کردند تا بخت بد را از خانه دور کنند و عشق همسرشان را به دست آورند.

کارهایی شبیه به این‌ها در شب قبل از آخرین چهارشنبه سال انجام می‌شد تا قفل شادی زندگیشان باز شود.

کوزه شکستن

زنانی که می‌خواستند شیطان را از خانه خود دور نگه دارند، به پشت بام یا برجی معین در اجتماع و محله خود می‌رفتند تا کوزه‌ای نو (استفاده نشده) را پایین بیندازند و بشکنند. آن‌ها معتقد بودند که این کار خانواده ‌یشان را در امان نگه می‌دارند.

فال کوزه

یکی دیگر از آداب و رسوم پیش از نوروز در ایران فال کوزه است. زنان با یک کوزه دهانه باریک دور هم جمع می‌شدند و هر کس چیزی داخل کوزه می‌انداخت. یک زن دیگر روی تکه‌های کوچک کاغذ شعرهای عاشقانه‌ای می‌نوشت و آن را در همان کوزه می‌انداخت. سپس از یک دختر نابالغ می‌خواستند تا یک شی و یک تکه کاغذ از کوزه بیرون بیاورد. این شعر در واقع فال صاحب آن شی بود و از زندگی او خبر می‌داد.

باطل کردن سحر و جادو

برخی دیگر ترکیب مایعی با سرکه می‌سازند و آن را در چهار گوشه خانه، اتاق‌ها و ورودی می‌ریزند تا طلسم و جادو را بشکنند و نعمت و برکت را به خانه‌هایشان بیاورند.

آش چهارشنبه سوری

اگر کسی بیمار بود، خانواده او در شب قبل از آخرین چهارشنبه سال برای او آش نذری می‌پخت. مقداری از این آش به بیمار داده می‌شود و مابقی آن میان فقرا پخش می‌شد. این کار خیر برای برگرداندن سلامت به فرد بیمار انجام می‌شد.

پخش کردن آجیل چهارشنبه سوری

زنانی که آرزوهای خاصی داشتند، مقداری آجیل از هفت مغز مختلف می‌خریدند، آن‌ها را تمیز می‌کردند و پوستشان را جدا می‌کردند تا مغز آن‌ها را با خانواده، نزدیکان و دوستان بخورند. در حال خوردن آجیل، داستانی خاص تعریف می‌کردند. امروز این رسم فقط برای خوردن آجیل و لذت بردن از آن انجام می‌شود.

یاد کردن از مردگان

این رسم پیش از نوروز، مانند بسیاری از ملت‌های دیگر، ریشه در گذشته و دوران باستان دارد. حتی در دین‌های مختلف، مردم از عزیزان خود که فوت کرده‌اند، در روزهای خاصی، یاد می‌کنند. در بعضی مناطق ایران، مردم هنوز این سنت را به شیوه‌های مختلف اجرا می‌کنند. در آخرین روز سال، بعضی فانوس روشن می‌کنند و برخی دیگر روی پشت‌بام‌ها آتش می‌افروزند و چراغ‌ها را زودتر از همیشه روشن می‌کنند و می‌گذارند که تا سپیده‌دم اولین روز سال نو روشن بماند.

در برخی دیگر از نقاط ایران، مردم به آتش بازی بر روی تپه‌ها و بیرون از خانه می‌پردازند که این سنت، یادآوری درگذشتگان است. دیگر انواع یاد کردن از درگذشتگان، روشن کردن شمع در گوشه‌های مختلف خانه است. در بعضی از شهرها، چراغانی کردن مغازه‌ها و آتش‌بازی نیز به همین دلیل است. امروزه، آتش بازی در شب قبل از آخرین چهارشنبه سال، که چهارشنبه سوری نام دارد، یکی دیگر از انواع این رسم و رسوم است.

جمع بندی آداب و رسوم پیش از نوروز

به طور کلی، مردم آداب و رسوم مختلف پیش از نوروز را حفظ کرده‌اند، آداب و رسومی که نمایانگر پایان کهنگی و شروع نو بودن است. این بخشی از فرهنگ ایرانی است.  آن‌ها نیاز دارند تا مردگان خود را به یاد آورند و در عین حال زندگی را به شادی و سلامت بگذرانند.

بعد از یک سال، مردم با انجام آداب و رسوم آماده نوروزی دیگر در اول فروردین ماه می‌شوند. این کار باعث حس خوشحالی و شادمانی در همه افراد می‌شود.