کاروانسرای زین الدین در ۶۰ کیلومتری جاده یزد-کرمان (ابریشم) و در شهرستان مهریز قرار دارد. مهریز یکی از شهرستان های تاریخی و باستانی در استان یزد می باشد که جاذبه های گردشگری زیادی در خود جای داده است. کاروانسرای مزبور یکی از کاروانسراهای پارسی می باشد که در دوره صفوی بنا شده است و هم‌اکنون از جذاب‌ترین جاهای دیدنی یزد به حساب می‌آید.
گفته می‌شود که این کاروانسرا در گذشته برای استقرار تفنگچیان و مستحفظان کاربرد داشته است. امروزه، با تغییر کاربری بنای مزبور به هتل، مورد توجه گردشگران زیادی قرار گرفته است. این اثر تاریخی با توجه به شیوه معماری بی نظیری که دارد، در تاریخ ۱۳۵۱ خورشیدی، به ثبت ملی ایران رسید.
تاریخچه کاروانسرای زین الدین
این بنا در دوره صفوی و در قرن شانزدهم میلادی، به دستور شاه عباس صفوی ساخته شد. در برخی از کتب تاریخی، چنین ذکر شده است که بنای مزبور به مناسبت دیدار شاه عباس با حاکم استان کرمان، زین الدین گنجعلی خان ایجاد شده است.
گفته می شود که شاه عباس صفوی در دوران حکومت خود حدود هزار کاروانسرا بنا نمود که کاروانسرای نامبرده یکی از آنهاست. این بنا در تاریخ ۱۳۸۰ تا ۱۳۸۲ خورشیدی، مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته است.
کاروانسرای مزبور در سال ۲۰۰۶ میلادی، به دلیل احیا و ساماندهی اصولی با بهره گیری از مصالح سنتی، دیپلم افتخار یونسکو را از آن خود کرده است. علاوه بر آن، بنای مزبور توسط موسسه گردشگری استرالیایی لونلی پلانت (lonely planet) به عنوان ۵ سایت تاریخی و گردشگری برتر در مرکز ایران معرفی شده است.
ویژگی ها و سبک معماری
کاروانسرای زین الدین از معدود بناهای مشابه خود در ایران می باشد که به شکل مدور (دایره) ساخته شده است. قطر این دایره در حدود ۴۶ متر می باشد. بنای مزبور دارای ۵ برج، ۱۲ صفه (ایوان ها و تالارهایی که با طاق پوشانده شده باشند) و یک صحن دوازده ضلعی است.
برای ساخت این کاروانسرا از مصالحی همچون آجر، خشت و گل بهره برده اند. ارتفاع دیوارهای بنای مزبور به ۸ متر می رسد. آب مورد نیاز این کاروانسرا از چشمه ای در نزدیکی کاروانسرا تامین می شد که امروزه نیز وجود دارد.
درب ورودی این کاروانسرا در ضلع جنوبی قرار دارد که دارای سردری بسیار زیباست. بعد از این سردر، هشتی قرار دارد که ما را به حیاط دوازده ضلعی کاروانسرای مزبور با حوض زیبایی در مرکز آن راهنمایی می کند. در اطراف این حیاط رواق های (ایوان، پیشگاه) سکوداری قرار گرفته اند. در انتهای هر رواق اتاق هایی دوازده ضلعی و مشابه طرح حیاط مشاهده می شوند.
در طرفین هشتی و قسمت پشت اتاق ها راهروهای وسیع و طولانی قرار گرفته اند. انتهای این راهروها به اصطبل می رسد که در گذشته از آنها برای نگهداری از چهارپایان مسافران استفاده می شد. کاروانسرای زین الدین دارای ۵ برج مدور می باشد که به صورت چسبیده به دیوار هشتی قرار دارند.
در بخش شمالی حیاط، اتاقی مشاهده می شود که به نظر می رسد در گذشته شاه نشین بوده باشد. این اتاق دارای سقفی بلند با تزیینات کاربندی و زیباست. همچنین، در بدنه این شاه نشین تزیینات کاربندی و اندود گچ جلوه زیبایی به آن بخشیده اند.
این شاه نشین در پشت ایوان قرار گرفته است و دارای اتاق های هشت پهلو و زیباست. در این قسمت دو اتاق نیز وجود دارند که دارای گنبد می باشند. امروزه بخشی از اتاق های شاه نشین بنای مزبور به عنوان سالن غذاخوری مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین، در قسمت دیگر این اتاق‌ها فرش های دستباف و پشتی های زیبا در معرض نمایش گذاشته شده اند.
از مشخصه های زیبایی این کاروانسرا می توان به قرینه بودن شرق و غرب آن اشاره کرد. همچنین، وجود کنگره ها، تیراندازهای لبه بام، ترکیب انحنای برج و دیوارها و نمای آجری این بنا به زیبایی آن افزوده اند.
علاوه بر آن، در طرفین حیاط این کاروانسرا راه پله هایی تعبیه شده اند که به پشت بام آن راه دارند. مشاهده آسمان صاف و پرستاره کویر به هنگام شب از پشت بام کاروانسرای زین الدین بسیار تماشایی است.
در داخل بنای مزبور تزییناتی از آجر مشاهده می شوند که تابع طرح دوازده ضلعی حیاط مرکزی آن می باشند. به نظر می رسد که این بنا با سبک معماری معروف اصفهانی ساخته شده است.
بازدید از کاروانسرای زین الدین را در مسیر خود از دست ندهید
در استان یزد چندین کاروانسرا وجود دارد که در میان آنها این اثر تاریخی با طرح مدوری که دارد زیباترین آنهاست. این کاروانسرا در مکانی دنج و آرام و به دور از هیاهو قرار دارد. بنابراین، با رفتن به پشت بام این کاروانسرا می‌توانید در سکوت و آرامش به تماشای آسمان زیبای کویر بپردازید.
در صورتی که با تورهای ایرانگردی یا به صورت شخصی عازم یزد می باشید، بازدید از این بنا را در برنامه خود بگنجانید. ″دستی بر ایران″ با فعالیت در زمینه معرفی جاذبه های گردشگری یزد شما را به بازدید از کاروانسرای زین الدین در شهرستان مهریز دعوت می کند.
کاروانسرای زین الدین کجاست؟
رباط زین‌الدین یا کاروانسرای زین الدین، در کیلومتر ۶۰ جاده‌ی یزد به کرمان، در ۵۰۰ متری راست جاده قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این کاروانسرا را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره کاروانسرای زین الدین
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
کاروانسرای زین الدین به دستور چه کسی احداث شد؟
بنای کاروانسرای زین الدین در دوره‌ی صفویان، قرن ۱۶ میلادی، به‌دستور شاه عباس صفوی ساخته شد.
معماری کاروانسرای زین الدین چگونه است؟
کاروانسرای زین الدین از معدود کاروانسراهای مدور ایران است. کارشناسان بر این باورند که نقشه‌ی دایره‌ای و قرینه‌بودن شرق و غرب این بنا، بارزترین مشخصات این بناست. کنگره‌ها، تیراندازهای لبه‌ی بام، ترکیب انحنای برج و دیوارها و نمای آجری این بنا به زیبایی آن افزوده‌اند. تزیینات بنا، منطبق با طرح ۱۲ ضلعی حیاط مرکزی شکل گرفته‌اند. به نظر می‌رسد که این بنا با سبک معماری معروف اصفهانی ساخته شده است.
اقامت در کاروانسرای زین الدین امکان دارد؟
از سال ۱۳۸۰ خورشیدی و پس از مرمت و بازسازی کاروانسرای زین الدین، اقامتگاه بوم‌گردی زین الدین در آن دایر شده است.
پلان کاروانسرای زین الدین یزد چگونه است؟
پلان کاروانسرای زین الدین دایره‌ای است که پنج برج نیم‌دایره به دیواره‌های ۸ متری آن متصل‌اند. ورودی در ضلع جنوبی قرار دارد. افزون بر آن، رباط زین الدین دارای دو حیاط اصلی سر باز و سر پوشیده است.
