در هنر معرق سنگ، هنرمند سنگ‌هایی را با یک الگوی خاص در اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف در کنار هم قرار می‌دهد تا یک طرح هنری خلق نماید. معمولا این هنر از صنایع دستی ایران در پوشاندن یک سطح بزرگ و تخت استفاده می‌شود تا طرح مورد استفاده را به خوبی نمایان سازند. امروزه، از این هنر دستی بیشتر جهت تزیین سقف و کف ساختمان بهره می‌برند.
نمونه‌هایی از کاربرد معرق سنگ در بناهای تاریخی
اگرچه تاریخ پیدایش این هنر دستی به طور دقیق مشخص نیست، اما نمونه‌هایی از آن در بناهای تاریخی وجود دارند که زمان تقریبی پیدایش آن را مشخص می‌کنند. برخی از موارد کاربرد معرق سنگ را می‌توان در بناهای زیر مشاهده نمود:
- کاخ خورشید که متعلق به دوره‌ی افشاریه و زمان حکومت نادرشاه افشار است.
- کتیبه‌ای در بنای تاریخی خدایخانه که بخشی از مسجد جامع عتیق شیراز به شمار می‌رود.
سنگ‌های مورد استفاده و روش‌های سنتی اجرا
هنر معرق سنگ با استفاده از سنگ‌های مختلفی قابل اجراست که برخی از آنها عبارتند از: مرمریت، تِراوِرتَن و گرانیت. این رشته از صنایع دستی ایران به روش‌های مختلفی قابل انجام است که در زیر روش‌های سنتی آن را شرح می‌دهیم:
روش موزاییک
در این روش، یک متر مربع از سنگ‌های مورد استفاده به شکل مربع یا سایر اشکال هندسی برش داده می‌شود و مطابق با طرح‌های از پیش تعیین‌شده کنارهم قرار می‌گیرند. برای این کار، هنرمند باید برحسب نیاز، سطح‌های متفاوتی را جهت اجرای طرح مورد نظرش انتخاب کنند. او می‌تواند مطابق با سلیقه‌ی خود سطح کار را پرداخت بزند تا بی‌نظمی‌های آن از میان برود.
روش موزاییک روشی بسیار پرزحمت و زمان‌بر است، اما به دليل اینکه تنها با ابزار مستقیمِ برش سنگ اجرا می‌شود، استفاده از آن متداول است. در واقع، در این روش صرفا از یک ابزار استفاده می‌شود و سایر ابزارها کاربردی ندارند.
روش دستی
این روش، یکی از روش‌های جدید معرق سنگ به شمار می‌رود که در طی بیست سال اخیر ابداع شده است. در روش دستی، بیشتر از سنگ‌های اِسلَب (سنگ‌های ورقه‌ای در ابعاد بسیار بزرگ) ارزان قیمت، نظیر تراورتن، استفاده می‌شود. در زیر مراحل انجام روش دستی را شرح می‌دهیم:
- در ابتدا سطحی انتخاب می‌شود تا کار بر روی آن اجرا شود.
- پس از انتخاب طرح مورد نظر، آن را با استفاده از دوده بر روی سطح پیاده می‌کنند. برای پروژه‌های ابتدایی بهتر است طرح‌های ساده‌تری انتخاب شوند. این طرح‌ها می‌توانند از طرح‌های انجام‌شده‌ی قبلی الگو بگیرند یا اینکه از اینترنت انتخاب شوند.
- با مشخص شدن طرح کلی، نواری از جنس برنز را به وسیله دوده بر روی این طرح قرار می‌دهند. این نوار معمولا دارای ارتفاعی در حدود ۱۰ میلی‌متر است. در نتیجه، کم بودن ارتفاع نوارها ضمن افزایش زیبایی باعث می‌شود فضایی برای قرار دادن سنگ‌ها به وجود بیاید.
- به طور معمول، سنگ‌هایی که برای اجرای معرق سنگ انتخاب می‌شوند، دارای رنگ‌های جذاب و متنوعی هستند تا زیبایی کار افزایش یاید. گاهی ممکن است این سنگ‌ها نیاز به برش داشته باشند که در این‌صورت استفاده از دستگاه سنگ دیواری توصیه می‌شود. هنرمندان پس از تهیه‌ی سنگ‌های مورد نظر، آنها را با چسب مخصوص و رنگی بر روی بوم یا سطح کار و بین خطوط برنزی می‌چسبانند.
- پس از آن، امکان دارد که سنگ‌های چسبانده شده‌ی روی بوم نیاز به اصلاح داشته باشند که این عمل با ساب‌زنی انجام می‌شود. بهتر است در این مرحله از معرق سنگ، عمل ساب‌زنی دو مرتبه انجام شود.
معرق سنگ با دستگاه واترجت و سی‌ان‌سی (CNC)
روش‌هایی که در بالا برای انجام معرق سنگ معرفی شدند، جزو روش‌های سنتی این رشته از صنایع دستی هستند. امروزه، با روی کار آمدن ماشین آلات پیشرفته، کمتر از روش‌های سنتی استفاده می‌شود. یکی از این ماشین‌آلات، دستگاه واتِرجِت است که برای استفاده از آن باید مراحل زیر طی شوند:
- انتخاب طرح و رنگ‌بندی آن توسط کامپیوتر
- جدا کردن قطعات مختلف هر رنگ از نقشه‌ی اصلی و طراحی نقشه‌ی اجرایی آن به زبان دستگاه برای تعیین چگونگی برش هر قطعه توسط دستگاه واترجت
- برش دادن قطعات اصلی به وسیله‌ی دستگاه واترجت
- کنار هم قرار دادن قطعات و اتصال آنها به یکدیگر توسط چسب
علاوه بر دستگاه واترجت، دستگاه دیگری نیز به نام CNC برای معرق سنگ وجود دارد که روش کار با آن مشابه روش کار با دستگاه واترجت است؛ به این صورت که پس از طراحی نقشه یا طرح با کامپیوتر، سنگ زمینه مطابق با نقشه، توسط دستگاه CNC حفر می‌شود. این مرحله به کَف‌تَراشی معروف است.
پس از کف‌تراشی، قطعات سنگ‌های رنگی مطابق با طرح اولیه به روش‌های مختلفی مانند استفاده از دستگاه واترجت بریده می‌شوند. در مرحله‌ی بعدی، این سنگ‌ها در محل خود قرار می‌گیرند که در مرحله‌ی کف‌تراشی مشخص شده است. در نهایت، این سنگ‌ها ساب می‌خورند تا نظم بیشتری داشته باشند. توجه داشته باشید که روش‌های واترجت و CNC برای ایجاد طرح‌های ظریف بسیار مناسب هستند.
کاربرد این رشته از صنایع دستی
امروزه، هنر معرق سنگ برای زیباسازی قسمت‌های مختلف ساختمان، از قبیل موارد زیر، استفاده می‌شود:
- کف لابی ساختمان که قسمت مشترک مجتمع‌های مسکونی و تجاری است
- سالن‌های پذیرایی و انتظار
- دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان‌های تجاری و مسکونی
- سطوح تخت و بزرگ نظیر صفحات میز
بیشتر با این شاخه از صنایع دستی سنگی آشنا شوید
هنر معرق سنگ یکی از شاخه‌های صنایع دستی ایران است که جزو آثار ناملموس میراث فرهنگی کشورمان دسته‌بندی شده است. این هنر بخشی از هویت فرهنگی ماست که در گردشگری میراث فرهنگی بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. دستی بر ایران توصیه می‌کند که در صورت امکان، از این هنر دستی حمایت بیشتری به عمل آورید و آن را سفارش دهید.
پرسش‌های متداول درباره هنر معرق سنگ
برای پیداکردن پاسخ سایر سؤال‌هایتان، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در ارتباط باشید. ما در کوتاه‌ترین زمان به پرسش‌های شما پاسخ خواهیم داد.
هنر معرق سنگ چیست؟
در این روش معرق یا پاره‌چینی، هنرمند قطعه‌های سنگ را با الگویی خاص در اندازه‌ها و رنگ‌های مختلف کنار هم می‌چسباند تا نقشی تازه خلق کند. سطوح بزرگ و تخت برای این کار مناسب‌ترند زیرا طرح مدنظر بهتر نمایان می‌شود.
کاربرد معرق سنگ در بناهای تاریخی چه قدمتی دارد؟
زمان آغاز به‌کارگیری این هنر به‌طور دقیق مشخص نیست؛ اما برخی از کاربردهای معرق سنگ در بناهای باقی‌مانده از دوره‌ی افشاریه و حکومت نادرشاه مشاهده می‌شود.
برای اجرای هنر معرق سنگ از چه نوع سنگی استفاده می‌شود؟
هنر معرق سنگ با استفاده از سنگ‌های مختلفی قابل اجراست که برخی از آنها عبارت‌اند از: مرمریت و تِراوِرتَن و گرانیت.
برای اجرای هنر معرق سنگ از چه روش‌هایی استفاده می‌شود؟
هنر معرق سنگ درگذشته به روش‌های سنتی همچون روش موزاییک و روش دستی انجام می‌شد. امروزه، با روی کار آمدن ماشین آلات پیشرفته از روش‌هایی مانند معرق سنگ با دستگاه واترجت و سی‌ان‌سی (CNC) استفاده می‌شود.
هنر معرق سنگ چه کاربردهایی دارد؟
امروزه، هنر معرق سنگ برای زیباسازی قسمت‌های مختلف ساختمان، ازجمله کف لابی ساختمان، سالن‌های پذیرایی و انتظار، دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان‌های تجاری و مسکونی و سطوح تخت و بزرگ نظیر صفحات میز استفاده می‌شود.
