بوریا بافی یکی از رشته‌های صنایع‌دستی ایران است. محصولات بوریا با استفاده از نی و الیاف برگ درخت خرما بافته می‌شوند. مرکز این رشته از صنایع‌دستی کشورمان، شهر «زَرقان» در مجاورت شیراز است. در این شهر، بوریابافان مواد اولیه‌ی موردنیاز خود را از باتلاق‌های کنار رودخانه‌ی پُلوار تأمین می‌کنند.
جالب اینکه دیرینگی استفاده از این هنر دستی از پارچه‌بافی هم بیشتر است. نمونه‌ای از محصولات بوریا بافی در کشور عراق یافت شده است که مطابق با بررسی‌های صورت‌گرفته قدمت آن به پنج‌هزار سال پیش از میلاد مسیح برمی‌گردد.
مراحل آماده‌سازی مواد اولیه‌ی بوریا بافی
نی از جمله مواد اولیه‌ای است که در این رشته از صنایع‌دستی استفاده می‌شود. مراحل آماده‌سازی مواد اولیه و تبدیل آنها به نوارهای مسطح بدین شرح است:
تهیه‌ی نی از نیزار
اولین مرحله در بوریا بافی تهیه‌ی نی است که باید مطابق با اصول خاصی انجام شود. این اصول از این قرارند:
- بوریابافان ساقه‌های نی با ضخامت و بلندی مطلوب را انتخاب کرده و سپس آنها را با استفاده از وسیله‌ای به‌نام داس از نزدیک‌ترین محل به ریشه قطع می‌کنند. این ساقه‌ها در ابتدا به‌رنگِ سبز هستند و برگ دارند.
- برگ‌های موجود روی ساقه‌های سبزرنگِ نی‌ها را با استفاده از داس جدا می‌کنند.
- بوریابافان ساقه‌های بریده‌شده را به دسته‌های چندتایی تقسیم می‌کنند و آنها را به‌وسیله‌ی دو یا سه ساقه‌‌ی نازک‌تر به یکدیگر می‌بندند. بدین ترتیب، حمل آنها به محل کار آسان می‌شود.
خشک‌کردن ساقه‌های نی
این ساقه‌ها حداقل به‌مدت پنج روز در مقابل نور آفتاب و در هوای آزاد قرار داده می‌شوند تا آب موجود در الیافشان تبخیر شود. بدین ترتیب، با خشک‌شدن ساقه‌ها وزن آنها کاهش می‌یابد.
بریدن سر و تهِ ساقه‌های نی
قسمت سر ساقه‌های نی که محل رویش گل است، باید در هنگام تهیه‌ی محصولات بوریا بافی از آنها جدا شود. ته ساقه‌ها که محل رویش ریشه‌اند نیز باید جدا شوند. فرایند جداکردن سر ساقه‌ها به‌صورت دسته‌ای و جداکردن ته آنها به‌صورت تکی و زاویه‌دار، با کمک داس انجام می‌شود.
جداکردن پوست ساقه‌های نی
بوریاباف در این مرحله به‌صورت دستی و با کمک داسِ نی‌شکاف تیز، پوست را از ساقه‌ها جدا یا به‌اصطلاح آنها را تمیز می‌کند.
شکافتن یا دونیم‌کردن ساقه‌های نی
برای انجام این مرحله، بوریابافان ساقه‌های نی را به‌صورت تکی انتخاب و آنها را با داسِ نی‌شکاف به دونیم تقسیم می‌کنند. سپس، نی‌ها را به‌صورت ردیفی کنار یکدیگر می‌چینند.
در مرحله‌ی بعد، این ساقه‌ها را برای افزایش انعطاف و برطرف‌کردن حالت شکنندگی، به‌مدت بیست تا سی دقیقه با آب مرطوب می‌کنند. سپس، ساقه‌های نی را روی زمین قرار می‌دهند و با وسیله‌ای به‌نام «نی‌کوب»، به‌صورت عمودی به آنها ضربه وارد می‌کنند تا با ایجاد شکستگی طولی در این ساقه‌ها، آنها را به حالت مسطح و نوارمانند شکل دهند.
آماده‌سازی نوارها برای بافت بوریا
بوریابافان نوارهای نی را همانند مراحل ابتدایی چیدن نی‌ها، با آب شهری مرطوب می‌کنند. سپس، نواری را انتخاب و لایه‌های آن را از یکدیگر جدا می‌کنند و آن را روی زمین قرار می‌دهند و پای خود را روی آن می‌گذارند. آنها همین کار را برای ۸ نوار دیگر هم انجام می‌دهند تا ۹ نوار نی در کنار یکدیگر قرار بگیرند. این نوارها هنگام بافت با عنوان «تار» شناخته می‌شوند.
در مرحله‌ی بعد، آنها مرکز این نوارها را در نظر می‌گیرند و بافت بوریا را از همان جا آغاز می‌کنند. برای این کار آنها نوار دیگری برمی‌دارند و آن را از زیر و روی ۹ نوارِ موجود عبور می‌دهند. در این مرحله، نواری که در دست بوریاباف قرار دارد، به‌نام «پود» شناخته می‌شود.
شیوه‌ی شکل‌دادن تار و پود بوریا
بوریابافان نوار اول یا پود را به‌صورت سه عدد رو و سه عدد زیر از لابه‌لای تارها عبور می‌دهند. سپس پود دوم را انتخاب و بافت آن را به شکل دیگری انجام می‌دهند. برای این کار، میانه‌ی پود دوم را روی دو نوار اول، زیر سه نوار دوم، روی سه نوار سوم و در نهایت زیر نوار آخر قرار می‌دهد.
سپس پود سوم را انتخاب می‌کنند و میانه‌ی آن را روی نوار اول، زیر سه نوار دوم، روی سه نوار سوم و زیر دو نوار آخر قرار می‌دهند.
میانه‌ی پود چهارم زیر سه نوار اول، روی سه نوار دوم و زیر سه نوار آخر قرار می‌گیرد.
پود پنجم به‌صورت زیر دو نوار اول، روی سه نوار دوم، زیر سه نوار سوم و روی آخرین نوار بافته می‌شود.
میانه‌ی پود ششم زیر نوار اول، روی سه نوار دوم، زیر سه نوار سوم و روی دو نوار آخر قرار می‌گیرد.
پود هفتم نیز روی سه نوار اول، زیر سه نوار وسط و روی سه نوار آخر قرار می‌گیرد.
سپس، مراحل اول تا ششم بافت، دوباره تکرار می‌شوند تا پودها در جای خود استقرار یابند و سطحی متوازی‌الاضلاع از نوارهای تار و پود تهیه شود. سپس، عمل پودگذاری در یک طرف قطر متوازی‌الاضلاع ادامه می‌یابد تا به گوشه‌های محصول منتهی شود. گوشه‌ی محصول نیز با خم‌کردن نوارهای پود و قراردادن آنها در لابه‌لای نوارهای تار، بافته می‌شود.
در مرحله‌ی بعدی، بوریابافان لبه‌های دو ضلع بالا و پایین محصول بوریا را به‌صورت زنجیره‌بافی تکمیل می‌کنند. آنها برای جلوگیری از نوک‌تیزشدن و انحنادارشدن این دو ضلع، نوارهای پود موجود در این قسمت را با حرکت پیچشی می‌شکنند. سپس، آنها را با عبور از لابه‌لای سایر نوارهای پود به‌سمت داخل محصول می‌بافند. در نهایت، این مرحله را از میانه‌ی سطح محصول به‌سمت مخالف تکرار می‌کنند تا فرایند بافت را کامل کنند.
باید توجه داشت که در پایان بافت بوریا، سر نوارهای دو ضلع طولی محصول به حالت آزاد قرار می‌گیرند و ممکن است این نوارها باعث شل‌شدن نوارهای بافته‌شده و بیرون‌زدگی آنها شوند. بوریابافان برای جلوگیری از این حالت، لبه‌ی هر ضلع را به‌اندازه‌ی ده سانتی‌متر در خطی مستقیم می‌شکنند و آنها را به پشت بوریا انتقال می‌دهند.
در نهایت، محصول نهایی بوریا از قسمت پشت روی زمین قرار می‌گیرد. در این حالت مشاهده می‌شود که لبه‌های این محصول حالت یکنواختی ندارند که البته این لبه‌ها با راه‌رفتن روی محصول به حالت یکنواخت درمی‌آیند. این محصول باید ابعادی در حدود ۴ در ۸ متر داشته باشد.
کاربرد هنر دستی بوریا بافی و ثبت آن در یونسکو
به‌طور کلی، این رشته از صنایع‌دستی در مناطق گرم و خشک کشور به‌عنوان پوششی برای سقف خانه‌های گِلی یا برای زیرانداز استفاده می‌شود. افزون بر آن، مردم این مناطق از محصولات هنر دستی بوریا بافی در آلاچیق‌های بوریایی و خانه‌های عشایری و کَپَرها، خانه‌های سبدمانند بلوچی، بهره می‌برند.
بوریابافان از این هنر دستی برای بافت انواع پرده، سبد، زنبیل، سفره، پاپوش، قفس، بادبزن، گلدان، کلاه و انواع ظروف استفاده می‌کنند. شهرنشینان نیز از محصولات بوریا بافی برای تزیینات داخلی بهره می‌برند.
شایان ذکر است به‌دلیل آتش‌گیربودن مواد اولیه‌ی بوریا بافی، باید با دقت از آنها مراقبت شود. این مواد در برابر رطوبت و آلودگی نیز مقاومت کافی ندارند؛ اما در صورت کثیف‌شدن به‌راحتی با مواد شوینده تمیز می‌شوند. محصولات این رشته از صنایع‌دستی با وجود همه‌ی معایبی که دارند، جزو مهم‌ترین صنایع دستی ایران دسته‌بندی می‌شوند.
همان طور که در مقدمه گفته شد، بوریا بافی در شهر زَرقان شهرت بسیار دارد. محققان ضمن تحقیق در این شهر درباره‌ی این رشته از صنایع‌دستی، موفق شدند آن را در یونسکو به ثبت برسانند. یکی از علل ثبت این هنر دستی به دیرینگی استفاده از آن در شهر زرقان مربوط می‌شود که در حدود هشت‌هزار سال است. هم‌اکنون، این رشته از صنایع‌دستی به‌عنوان بیست‌وهفتمین میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده است.
افزون بر شهر زَرقان، بوریا بافی در مناطقی از قبیل خوزستان، هرمزگان، گلستان، سیستان و بلوچستان، گیلان و مازندران رواج بسیار دارد؛ چراکه مواد اولیه‌ی آن در این مناطق به‌فراوانی یافت می‌شود. محصول بوریا پس از حصیر، دومین زیرانداز مورد‌استفاده‌ی بشر بوده است.
بوریا بافی، یکی از صنایع دستی ایران
هنر بوریا بافی یکی از شاخه‌های صنایع دستی کشورمان به شمار می‌رود. محصولات بوریا بافی در کارگاه‌های صنایع‌دستی به فروش می‌رسند. شما می‌توانید ضمن سفر به نقاط مختلف کشور از این کارگاه‌ها بازدید کنید، محصولات آنها را بخرید و از این طریق به اقتصاد محلی کمک کنید. «دستی بر ایران» ضمن حمایت از این کارگاه‌ها از شما درخواست می‌کند به اصول مندرج در منشور گردشگری مسئولانه عمل کنید.
پرسش‌های متداول درباره بوریا بافی
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
بوریا بافی چیست؟
بوریا بافی از جمله رشته‌های صنایع‌دستی حصیربافی است که به‌تدریج به شاخه‌ای جدا تبدیل شده است. این رشته از صنایع‌دستی به‌منظور بافت انواع حصیر و بوریا به کار می‌رود. برای این کار از نی و برگ درخت خرما استفاده می‌شود.
در بوریا بافی خوزستان از کدام مواد اولیه استفاده می‌شود؟
در استان خوزستان نیزارهای بسیاری در اطراف تالاب‌ها وجود دارند. با تهیه‌ی نی از این نیزارها می‌توان به بافت بوریا پرداخت. افزون بر آن، به‌دلیل وجود درختان خرما در این استان، استفاده از برگ درخت خرما نیز برای بوریا بافی مرسوم است.
دلیل شهرت بوریا بافی زرقان چیست؟
کاربرد این هنر دستی در شهر زرقان قدمتی طولانی و در حدود هشت هزار سال دارد. همین سبب شده است که شهر زرقان به یکی از مراکز مهم بوریا بافی تبدیل شود.
