«مناره خسروگرد یا خسروجرد»، یکی از آثار تاریخیِ ارزشمند مربوط به دوره سلجوقیان است که در 10 کیلومتری شهر سبزوار قرار دارد. این بنای 38 متری، در سال 1310، به ثبت ملی رسیده است و هم اکنون از جاهای دیدنی سبزوار به شمار می‌رود. در بالای این اثر تاریخی، دو رشته «کتیبه‌ی کوفی با تزئینات لوزی شکل» به چشم می‌خورد که این کتیبه‌ها مربوط به اوایل قرن ششم خورشیدی (قرن 11 میلادی) هستند.
دلیل نام‌گذاری مناره خسروگرد
باستان‌شناسان به تناسب نام روستایی در نزدیکیِ این بنا، نام آن را خسروگرد گذاشتند. به استناد فرهنگ لغت معین، در زبان پهلویِ ساسانی یا زبان فارسی میانه، پسوند «گِرد» پس از اسامی مکان‌ها به مفهوم «شهر و ساخته» به کار می‌رفته است.
بنابراین، خسروگرد به معنای «خسروشهر یا شهرِ خسرو» است. خسرو، نام عمومی پادشاهان ساسانی بود و این به آن معناست که قدمت روستای خسروگرد به عصر پادشاهان ساسانی بازمی‌گردد.
دلیل ساخت این مناره
تا پیش از باستان‌شناسی‌های اخیر، تصور می‌شد این مناره بخشی از مسجد جامع خسروگرد است، اما اکنون مشخص شده است که این بنا هیچ ارتباطی به مسجد جامع خسروگرد ندارد. در واقع، از این مناره، همچون سایر مناره های ایران باستان، به عنوان راهنمای مسافران استفاده می‌کرده‌اند. این مناره به دلایل زیر، گلدسته و یا بخشی از مسجد جامع خسروگرد نیست:
- هیچ اثر و یا شواهدی که نشانه‌ای از مسجد باشد، در نزدیکی مناره پیدا نشده است.
- شکل ظاهری مناره، با معماری مناره‌های مساجد در زمان سلجوقیان متفاوت است.
- پایه‌ی میل را به طور جداگانه و مخصوص این مناره ساخته‌اند.
- متن کتیبه‌ی ساختِ آن نشان می‌دهد پادشاه آن زمان، دستور ساخت مناره را داده است نه مسجد یا گلدسته.
در زمان ساخت این مناره، در بالای آن مشعل‌هایی روشن می‌کردند تا در شب راهنمای مسافران باشد و از مسافران دعوت می‌کردند شب را در یکی از کاروانسراهای همجوار بمانند.
معماری مناره خسروگرد
پایه‌ی این مناره که برای راهنمایی مسافران مورد استفاده قرار می‌گرفته است، مربع شکل است، اما بر روی ساقه‌ها به شکل دوار ادامه می‌یابد. باستان‌شناسان این بنای تاریخی را جزو مناره‌ها و میل‌های بسیار بلند در استان خراسان می‌دانند.
این میل، از لحاظ معماری، تزئینات بسیار زیبایی دارد و آجرکاریِ زیبایی روی آن نقش بسته است. این نقش و نگارها‌ی زیبا، نشان‌دهنده‌ی هنر معماری در دوران سلجوقیان است.
این بنای آجری، دارای سه قسمت اصلیِ پایه، بدنه و راس است. بدنه‌ی این بنا را به گونه‌ای ساخته‌اند که هر چه از سطح زمین دورتر می‌شود، از قطر آن کاسته می‌شود. جالب این که سفت‌کاری و نازک‌کاری این بنای تاریخی را به طور هم‌زمان انجام داده‌اند. انجام چنین کاری در زمان سلجوقیان، بسیار شگفت‌انگیز است.
ساسانیان این بنا را به گونه‌ای ساخته‌اند که با توجه به نور شدید خورشید، در طول زمان، آسیب کمتری ببیند. همچنین در طی روز از تابش زیاد نور خورشید در امان باشد و تابش خورشید مانع دید مسافرانی که از دور مناره را می‌دیدند، نشود.
سکوی بنا
سکویی که این مناره روی آن قرار گرفته، 1.5 متری ارتفاع دارد. این سکو به صورت هشت ضلعی است. در دو ضلع شرقی و غربی آن، راه پله قرار دارد. این راه‌پله‌ها دارای 6 پله با ارتفاع 25 سانتی‌متر و پهنای 35 سانتی‌متر هستند.
پایه بنا
همان طور که ذکر شد، پایه‌ی بنا شکلی چهار گوش دارد و برای ساخت آن از مصالح زیر استفاده کرده‌اند:
- آهک
- آجر
- گِل
- خاک رس
- ماسه
همچنین، بین آجرها را با ملاطِ گچ و ماسه، پر کرده‌اند.
مرمت و بازسازی مناره
مناره خسروگرد در منطقه نیمه‌بیابانی و شنی قرار دارد که به دلایل تخریب آن در طی ادوار مختلف، چندین بار آن را مرمت کرده‌اند. اولین‌بار، نادرشاه افشار دستور داد این مناره مرمت شود. بعد از او، ناصرالدین شاه قاجار مجدداً دستور مرمت این بنا را صادر کرد.
پس از آن، در دوران حکومت پهلویِ اول و دوم، مجدداً بازسازی صورت گرفت. بعد از انقلاب نیز بام و پایه‌ی میل، مرمت شد.
بازدید از مناره خسروگرد را از دست ندهید
مناره خسروگرد یکی از مکان‌های زیبای گردشگری شهر سبزوار است. موقعیت بنا به‌گونه‌ای است که سالانه، به عنوان مقصد گردشگری و یا در مسیر سایر شهرها، مورد توجه حدود 18 میلیون گردشگر قرار میگیرد. مناره مزبور جلوه‌ای زیبا از هنر معماری ایرانی در زمان سلجوقیان است.
این مناره یکی از آثار تاریخی ارزشمند شهر سبزوار به‌شمار می‌رود. در حدود 1000 اثر تاریخی در شهر سبزوار وجود دارد. توصیه ما به شما این است که چه وقتی از طریق تورهای داخلی به شهر سبزوار می‌روید، چه به صورت شخصی یا خانوادگی، بازدید از جاذبه‌های تاریخی شهر سبزوار را فراموش نکنید. با بازدید از این مناره و حفظ پاکیزگی آن، شما گردشگری میراث فرهنگی کشور را حفظ خواهید کرد.
“دستی بر ایران” توصیه می‌کند که بازدید از این مناره زیبا را نیز در برنامه خود بگنجانید. علاوه بر آشنایی با هنر معماری در زمان سلجوقیان، مهمان‌نوازی مردم سبزوار را بهتر درک خواهید کرد. زیرا این مناره بنایی است که آن را در ورودی شهر سبزوار برای خوش‌آمدگویی به مسافران بنا کرده‌اند.
مناره خسروگرد کجاست؟
مناره خسروگرد که در کناره‌ی جاده ابریشم بنا شده، در ۱۰ کیلومتری غرب شهر سبزوار و نزدیک به روستای خسروگرد قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این مناره را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره مناره خسروگرد
اگر پاسخ پرسش‌های خود را در موارد زیر پیدا نکردید، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست، سوالهایتان را با ما در میان بگذارید. ما در اولین فرصت به آنها پاسخ خواهیم داد.
قدمت مناره خسروگرد به چه دوره‌ای بازمی‌گردد؟
قرن ۱۱ میلادی و دوره‌ی سلجوقیان.
کاربری مناره خسروگرد چه بوده است؟
این مناره که به «میل خسروجرد» نیز معروف است، با هدف راهنمایی کاروان‌ها بنا شده است. در بالای آن مشعل‌هایی روشن می‌کردند تا در تاریکی شب، چراغ راه مسافران باشد.
دیگر آثار باستانی نزدیک مناره خسروگرد کدام‌اند؟
بناهای تاریخی بسیاری در شهر باستانی سبزوار جای دارند. از جمله ارگ آق‌‌قلعه متعلق به دوره‌ی ایلخانی، مسجد جامع و مصلای سبزوار به‌جامانده از دوره‌ی سربداران، خانه‌ها و کاروانسراهای متعدد از دوران قاجار و صفویه.
