«مسجد جامع ورامین» یکی از بناهای قدیمی و از جاهای دیدنی ورامین به شمار می‌رود. این بنا متعلق به دوره‌ی «ایلخانیان» است. معماری باشکوه این مسجد که با نام «مسجد جمعه» نیز شناخته می‌شود، همواره گردشگران را به سمت خود جذب می‌کند.
بنای مزبور، با وجود گذشت سال‌ها، هنوز پابرجاست و به همین دلیل ، در سال ۱۳۱۰ خورشیدی به ثبت ملی ایران رسید.
دیرینگی ساخت و مرمت مسجد جامع ورامین
در دوره‌ی حکومت ایلاخانان مغول (سده های سیزدهم و چهاردهم میلادی)، یکی از حاکمان این دوره به نام «سلطان محمد خدابنده»، هشتمین سلطان ایلخانی، مسجدی بنا نمود. ساخت این مسجد مدت‌ها به طول انجامید و در سال ۱۳۲۲ میلادی و دوره‌ی حکومت پسر سلطان محمد، «ابوسعید بهادر خان»، تکمیل شد. بعدها این مسجد به نام «مسجد جامع ورامین» شهرت یافت.
قسمتی از بنای مزبور در طول زمان به دلیل وقوع حادثه‌ای نامعلوم، تخریب شد. سپس، در اواخر قرن پانزدهم میلادی، شخصی به نام «امیر سویف خواجه» دستور مرمت آن را صادر کرد. پس از این دوران، مدتی طولانی هیچگونه مرمتی بر روی این بنا صورت نگرفت و به تدریج متروک شد.
سرانجام پس از ثبت ملی در سال ۱۳۱۰ خورشیدی، محدوده‌ی بنای مسجد جامع ورامین مشخص شد. بین سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۴ خورشیدی، باستان‌شناسان کاوشی روی آن انجام دادند که باعث شد در دهه‌ی ۶۰ خورشیدی، به طور کامل مرمت شود. نتیجه‌ی این کار، بنایی است که هم اکنون مشاهده می‌کنید.
ویژگی‌ها و سبک معماری
این ساختمان، در حدود ۶۶ × ۴۳ متر مربع، زیربنا دارد و به شکل مستطیل بنا شده است. ساختمان مزبور، از سبک معماری «چهار ایوانی» پیروی می‌کند که یکی از کامل‌ترین سبک‌های ایرانی محسوب می‌شود. قسمت‌های مختلف این ساختمان عبارتند از: سر در زیبا، گنبدخانه، شبستان و رواق.
سر در این بنا در قسمت شمالی آن قرار دارد و همانند سایر بناهای متعلق به دوره‌ی ایلخانیان، آن را به صورت بلند و کشیده ساخته‌اند. بر اساس پژوهش‌های باستان‌شناسی، در مقابل این سر در، که به وسیله‌ی «کاشی‌های معرق» تزیین شده، حوض و آب‌انباری وجود داشته است.
با عبور از این سر در، راهرویی را مشاهده می‌کنید که به ایوان شمالی مسجد می‌رسد. پس از این ایوان، محوطه و صحن مربعی شکل مسجد قرار دارد که ابعاد آن، حدود ۲۴ × ۲۴ متر مربع است. در مرکز این صحن، حوضی به ابعاد ۴.۴۰ × ۴.۱۰ متر با عمق ۷۵ سانتی‌متر مشاهده می‌شود که دور تا دور آن پاشویه‌هایی تعبیه شده‌اند.
در چهار ضلع صحن، «ایوان چهارگانه‌ی» مسجد قرار گرفته است که در اطراف آنها «رواق‌هایی» وجود دارند. این رواق‌ها، مسیر دسترسی افراد را به ایوان و صحن میسر می‌سازند.
در کل، این مسجد دارای دو رواق در قسمت های شرقی و غربی است. رواق غربی مسجد، دارای دو ردیف ستون است که قبلا به طور کامل تخریب شده بودند. این رواق که از نو ساخته شد، هیچگونه دسترسی به بیرون ندارد، اما رواق شرقی، یک خروجی دارد که خروجی فرعی به‌شمار می‌رود.
با ورود به صحن، اولین چیزی که توجه را جلب می‌کند، «گنبدخانه‌ی» مسجد است. این گنبدخانه، اتاقی مربع شکل به ابعاد ۱۰.۵ متر است که در طبقات بالا، ابتدا به 8 ضلعی و سپس به ۱۶ ضلعی تبدیل می‌شود. در نهایت، بالای این ۱۶ ضلعی، گنبد مسجد قرار می‌گیرد که با آجر و گچ تزئین شده است.
«استاد پیرنیا»، نظریه‌پرداز معماری ایرانی، معتقد است گنبد این مسجد در ابتدا «دو پوسته» بوده است. در گذر زمان، پوسته‌ی بیرونی از میان می‌رود و فقط پوسته‌ی داخلی یا «آهیانه» باقی می‌ماند.
علاوه بر آن، این مسجد دارای کتیبه‌هایی است که در قسمت‌های مختلف آن نصب شده‌اند. اولین کتیبه، در قسمت سر در ورودی مشاهده می‌شود که به وسیله‌ی کاشی‌کاری‌های زیبایی، تزیین شده است.
همچنین، کتیبه‌های دیگری بر روی ایوان مسجد مشاهده می‌شوند که آیاتی از قرآن بر روی آن حک شده‌اند. پیرامون این کتیبه‌ها، تزییناتی از «نقوش اسلیمی و خط‌های عربی، کوفی و فارسی» به چشم می‌خورند.
در قسمت زیر گنبدِ این مسجد نیز کتیبه‌ای وجود دارد که تزیینات زیادی دارد. روی این کتیبه، تاریخ ۷۲۲ هجری قمری مشاهده می‌شود که زمان ساخت آن را نشان می‌دهد.
تزیینات به کار رفته در مسجد جامع ورامین
مهم‌ترین تزیینات به کار رفته در این مسجد، گچبری‌هایی آن است که موجب زیبایی هر چه بیشتر آن شده‌اند. در این گچبری‌ها، نقش‌های تزئینی و ترکیبی متفاوتی به چشم می‌خورند که در واقع «ترکیب نقوش اسلیمی، گیاهی و هندسی» با یکدیگر هستند. قسمت داخلیِ هر کدام از این نقش‌ها با نقوش تزئینی دیگری پر شده‌اند. به همین دلیل، تنوع نقش‌ها بسیار زیاد است.
تزیینات مسجد مزبور، فقط به «نقوش اسلامی» محدود نمی‌شوند. در این مسجد، کهن‌ترین و باستانی‌ترین نقش‌های تاریخ هنر ایران، مانند: صلیب شکسته یا چلیپا، در ترکیب با سایر نقش‌های دوره‌ی اسلامی به کار رفته‌اند.
مصالح به کار رفته در مسجد
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد مسجد جامع ورامین، مصالحی است که در ساخت آن به کار گرفته شده‌اند. این مصالح عبارتند از:
- آجر تراشدار: که از طریق ریختن «خشتِ تَر» در قالب معمولی ایجاد می‌شود و آن را با چاقو یا سیم، تغییر شکل می‌دهند.
- آجرهای قالب‌گیری شده با اشکال مختلف: این آجرها به شکل‌های دیگری غیر از مستطیل ایجاد می‌شوند.
- چوب: در ساخت این مسجد چوب‌هایی به شکل «قطعات مدور و دراز» به موازات جهت دیوار و به صورت افقی به کار رفته‌اند.
بازدید از مسجد جامع ورامین را از دست ندهید
امیدواریم ضمن آشنایی با سایر جاذبه های گردشگری ورامین از مسجد جامع این شهر نیز بازدید کنید. دستی بر ایران تلاش دارد شما را به شکل موثرتری نسبت به گردشگری میراث فرهنگی علاقه مندتر کند. قطعا بازدید از مکان‌های تاریخی، چیزی فراتر از «آشنایی با معماری ایرانی» را به شما هدیه می‌کند و آن «آشنایی با هویت ملی» است.
مسجد جامع ورامین کجاست؟
این مسجد در شهرستان ورامین استان تهران، تقاطع خیابان شهید بهشتی و مسجد جامع قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این مسجد را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره مسجد جامع ورامین
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوالتان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
قدمت مسجد جامع ورامین به چه دوره‌ای بازمی‌گردد؟
مسجد جامع یا جمعه در دوره‌ی ایلخانان مغول، سده‌های سیزده و چهارده میلادی بنا گردیده است و قدمت آن حدود ۷۰۰ سال می‌شود.
کتیبه‌های مسجد جامع ورامین چگونه هستند؟
نخستین کتیبه‌ای که به‌چشم می‌خورد، در سردر ورودی قرار دارد و با کاشی‌کاری‌های زیبایی تزیین شده است. چند کتیبه نیز روی ایوان مسجد مشاهده می‌شوند که آیاتی از قرآن بر آنها حک شده و با تزییناتی از نقوش اسلیمی و خط‌های عربی و کوفی و فارسی آراسته شده‌اند. زیر گنبد نیز کتیبه‌ای است که تاریخ ساخت بنا را بر خود دارد.
سبک معماری مسجد جامع ورامین چه ویژگی‌هایی دارد؟
سبک معماری مسجد مزبور، از نوع چهار ایوانی است که هم از لحاظ ساختمان عظیم و گنبد آجری‌اش اهمیت دارد و هم به‌سبب تزیینات فراوان، کاشی‌کاری‌های معرق، گچ‌بری و کتیبه‌های تاریخی آن. ساختمان مسجد عبارت است از سردر در شمال، شبستان در جنوب و دو رواق در شرق و غرب. ورودی آن در ضلع شمالی قرار دارد که توسط ایوان‌های شرقی و غربی به محل نمازخانه می‌رسد. ساختمان مسجد جامع حدود ۲۸۰۰ مترمربع زیربنا دارد و در قالب مستطیلی بنا شده است.
