«مدرسه فخریه سبزوار» که یکی از قدیمی‌ترین مدارس کشور و از جمله جاهای دیدنی سبزوار به‌شمار می‌رود، در حد فاصل «دروازه‌ی عراق و چهارراه بیهقِ» این شهر قرار دارد. مدرسه‌ی مزبور، در زمان حکومت «دیلمیان» بنا شد و تاکنون بازسازی‌های متعددی بر روی آن انجام گرفته است.
این اثر تاریخی در گذشته به نام «مدرسه‌ی کهن» شهرت داشت و به عنوان مکانی آموزشی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در حال حاضر، «حوزه‌ی علمیه» در این مکان برقرار است و همچنان کاربری آموزشیِ پیشین خود را حفظ کرده است.
دیرینگی ساخت مدرسه فخریه سبزوار
این بنا، قدیمی‌ترین مدرسه‌ی کشور است که «دیلمیان» آن را در سده‌ی سوم خورشیدی (قرن دهم میلادی) و زمان حکومت «فخرالدوله دیلمی» ساخته‌اند. به همین سبب، بنای مزبور، به نام مدرسه‌ی فخریه، شهرت یافته است.
عده‌ای از کارشناسان «مدارس نظامیه»، به خصوص «مدرسه‌ی نظامیه‌ی بغداد» را یکی از اولین مراکز آموزشی پس از اسلام می‌پندارند. منابع پژوهشی زیادی وجود دارند که نشان می‌دهند مدرسه فخریه سبزوار حتی نسبت به مدارس نظامیه نیز از قدمت بیشتری برخوردار است.
به عنوان مثال، «استاد پیرنیا، پدر معماری سنتی ایران» درباره‌ی این مدرسه چنین نوشته است:
«قدیمی‌ترین مدرسه‌ای که تا به‌حال چند بار بازسازی شده است، مدرسه‌ی فخریه سبزوار در شهر شیعه‌نشین سبزوار است. اصل مدرسه از زمان فخرالدوله دیلمی است.»
امروزه، به دلیل ساخت خیابان در بیهق سبزوار، قسمت عمده‌ای از این بنا را تخریب کرده‌اند. هم اکنون از بنای قدیمی مزبور، تنها «یک راهرو و چند حجره» سالم باقی مانده است.
البته، در سال ۱۳۴۴ خورشیدی، عده‌ای از متولیان با خرید زمین‌های چسبیده به پشت این بنا، اقدام به ساخت مدرسه‌ای جدید به شیوه‌ی معماری قدیمی کرده‌اند.
ویژگی ها و سبک معماری
بر اساس نوشته‌های «صنیع‌الدوله در کتاب مطلع‌الشمس»، ساختمان قدیمیِ مدرسه فخریه سبزوار را از «گچ و آجر» ساخته بودند. این ساختمان حدود ۲۶ × ۲۰ مترمربع زیربنا داشت و متشکل از حجره‌های تحتانی و فوقانی بود.
بر طبق این نوشته‌ها، حجره‌های ساختمان مزبور، در عرض و طول آن امتداد داشتند. بدین ترتیب، ۶ حجره در قسمت طولی و ۴ حجره در عرض آن مشاهده می‌شدند. در طبقه‌‌ی بالای این ساختمان نیز حجره‌هایی قرار داشتند که دسترسی به آنها از ۴ زاویه‌ی ساختمان امکان‌پذیر بود.
تمامی حجره‌های بنای تاریخی طول بیشتری داشتند و تناسب منطقی در آنها مشاهده نمی‌شد. برای مثال، ابعاد آنها در حدود ۱ × ۵.۲ مترمربع بود که نشان از وجود «پَستو یا ایوانچه» و یا هردوی آنها داشت.
در قسمت داخلی این بنا هیچگونه کاشی‌کاری وجود نداشت، اما بخش کوچکی را کاشی‌کاری کرده بودند. این کاشی‌کاری، در قسمت خارجی سر در، بر روی یک کتیبه صورت گرفته بود. بر روی این کتیبه، تاریخ ساخت بنا و متعلق بودن آن به دوره دیلمیان مشخص بود.
سردر مزبور که در بخش جنوبی مدرسه قرار داشت، «یک تاق وسیع و سقفی مقرنس‌کاری شده» بود و دیوارهای آن از «کاشی و آجر» بودند.
بنای کنونی این مدرسه، زیربنایی در حدود ۶۵۰ مترمربع دارد و شامل سردر ورودی، صحن، ایوان، حجره‌های متعدد (۷۷ حجره)، کتابخانه و… است. ورودی این ساختمان که شامل سردری زیباست، هم اکنون به قسمت شمالی آن انتقال یافته و در کنار «خیابان بیهق» قرار‌گرفته است.
پس از عبور از سردر، به یک «هشتی» می‌رسیم که در طرفین آن «دو راهرو با پوشش ضربی بلند» و «چهار حجره‌ی قدیمی» مشاهده می‌شوند. هر کدام از این راهروها ما را به محوطه‌ی اصلی مدرسه راهنمایی می‌کنند. از این محوطه «گلدسته‌های مسجد جامع سبزوار» و «مقبره یحیی»، واقع در پشت مدرسه فخریه سبزوار، قابل رویت هستند.
در اضلاع شرقی و غربی این مدرسه، «حجره‌های دو طبقه» و در ضلع جنوبی آن، «یک حجره‌ی تک طبقه» وجود دارند. مدرسه‌ی مزبور، دارای یک «سرداب» با زیربنایی در حدود ۳۰۰ متر نیز هست که امروزه به عنوان انبار مورد استفاده قرار می‌گیرد.
معماری سنتی ایران را در مدرسه فخریه سبزوار ببینید
بنای مدرسه فخریه سبزوار از جمله ساختمان‌های قدیمی است که به دوران «آل بویه» و حکومت دیلمیان متعلق است. این بنا به دلیل حفظ معماری سنتی ایران خود در مرکز توجه گردشگران قرار دارد. بهتر است اقدامات لازم برای تغییر کاربری و تبدیل آن به موزه صورت پذیرد تا بتوان آن را به معرض نمایش گذاشت.
امیدواریم ضمن آشنایی با سایر جاذبه های گردشگری سبزوار، از مدرسه فخریه بازدید کنید و شاهد جلوه‌ای از معماری ایرانی باشید. “دستی بر ایران” تلاش دارد شما را به شکل موثرتری با گردشگری میراث فرهنگی آشنا کند.
مدرسه فخریه سبزوار کجاست؟
مدرسه فخریه در شهر سبزوار از توابع استان خراسان رضوی قرار دارد و در حد فاصل دروازه‌ی عراق و چهارراه بیهق این شهر واقع شده است. موقعیت مکانی دقیق این مدرسه را در زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره مدرسه فخریه سبزوار
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
مدرسه فخریه در گذشته به چه نامی شناخته می‌شده و کاربری آن چه بوده است؟
این مدرسه در گذشته به نام «مدرسه کهن» مشهور بوده و همواره کاربری آموزشی داشته است.
قدمت بنای مدرسه فخریه به چه دوره‌ای بازمی‌گردد؟
این بنا، قدیمی‌ترین مدرسه‌ی کشور است که قدمتی بیش از ۱۱۰۰ سال دارد و دیلمیان آن را در سده‌ی سوم خورشیدی (قرن دهم میلادی)، در زمان حکومت فخرالدوله دیلمی ساخته‌اند.
چرا این بنا به نام مدرسه فخریه شناخته می‌شود؟
چون مدرسه در عهد فخرالدوله دیلمی ساخته شده است، بر آن نام فخریه نهاده‌اند.
آیا مدرسه در حال حاضر فعال است؟
از ویژگی‌های مهم مدرسه‌ی فخریه آن است که همواره محلی برای آموزش بوده و کاربری خود را از دست نداده است. در حال نیز به‌عنوان حوزه‌ی علمیه از آن استفاده می‌شود.
