قلعه گردکوه دامغان در ضلع غربی دامغان و در مجاورت روستای «قدرت آباد» قرار دارد. این قلعه حدود ۸ کیلومتر از روستای مزبور و ۱۵ کیلومتر از شهر دامغان فاصله دارد. این بنا که از جاهای دیدنی دامغان به حساب می‌آید، به دلیل ویژگی‌های زیبای معماری خود در سال ۱۳۷۸ خورشیدی به ثبت ملی ایران رسید.
سرگذشت قلعه گردکوه دامغان
این قلعه در زمان تأسیس حکومت اسماعیلیه شهرت بسیار یافته بود. در این دوران، بنیان‌گذار این جنبش که «حسن صباح» نام داشت، با سفرهای خود به قسمت‌های مختلف ایران نگرش خود را تبلیغ می‌کرد. بدین ترتیب، او توانست با شناسایی یاران و دشمنان خود حکومت سلجوقی را از میان بردارد.
حسن صباح از حاکم شهر دامغان که «رئیس مظفر» نام داشت، دعوت کرد برای تأسیس حکومت اسماعیلیه با او همکاری کند. رئیس مظفر نیز که فردی ثروتمند بود، ضمن پذیرش دعوت او قلعه‌ی الموت در رودبار را خریداری و به او اعطا نمود. این قلعه در اواخر قرن یازدهم میلادی به عنوان یکی از پایگاه های اصلی اسماعیلیون انتخاب شد.
علاوه بر آن، در شهر دامغان قلعه‌ای به نام گردکوه وجود داشت که از موقعیت خوبی برخوردار بود. حاکم دامغان با نفوذی که داشت نامه‌ای به پادشاه سلجوقی (برکیارق) نوشت و این قلعه را از او درخواست نمود. شاه سلجوقی نیز با خواسته‌اش موافقت کرد و قلعه‌ی مزبور را به او بخشید. با این وجود، این قلعه به مرکزی برای تبلیغ فرقه‌ی اسماعیلیه توسط رئیس مظفر تبدیل شد.
در سال ۱۱۰۷ میلادی، با محاصره‌ی الموت توسط حکومت سلجوقی، حسن صباح فرزندان خود و کودکان را به قلعه‌ی گردکوه نزد رئیس مظفر فرستاد. این قلعه حدود ۴۰ سال مکان زندگی رئیس مظفر بود. او در طی این دوران خدمات زیادی به حسن صباح ارائه کرد.
به طور کلی، قلعه‌ی مزبور حدود ۲۰۰ سال در تصرف رهبران فرقه اسماعیلیه بود. سرانجام، با حمله‌ی مغول به ایران بسیاری از قلعه‌های اسماعیلیه به دلیل خیانت آخرین حاکم این فرقه (خورشاه) تخریب شدند. با این وجود، قلعه گردکوه با وجود داشتن حاکمی قدرتمند به نام «علاء الدین محمد» در آن دوران تسلیم حکومت مغول نشد.
قلعه گردکوه به مدت بیست سال توسط مغولان محاصره شد و اسماعیلیان ساکن در آن به دفاع از خود پرداختند. تا این‌که در دوره‌ی آباقاخان (دومین پادشاه ایلخانی) این قلعه به وسیله‌ی ایلخانان تسخیر گردید و ساکنین آن کشته شدند. در آن دوران که هنوز درگیری بین حکومت ایلخانان مغول و اسماعیلیون ادامه داشت، قلعه گردکوه دامغان به دست حاکمان مغول افتاد.
در سال ۱۳۸۵ میلادی، این قلعه که در اختیار تیموریان مغول بود توسط شخصی به نام «امیر ولی» تصرف شد. او این قلعه را جزو قلمرو خود قرار داده بود. با این وجود، دیری نپایید که امیر ولی در استرآباد از لشکر تیمور شکست خورد و زن و فرزندانش را به قلعه گردکوه منتقل کرد و خود پا به فرار گذاشت.
این قلعه از اواخر قرن چهاردهم میلادی به بعد به دلیل تخریب و خارج شدن از شکل اولیه، اعتبار خود را از دست داد.
ویژگی‌ها و سبک معماری
قلعه گردکوه دامغان دارای دیوارهای محکمی است که از سنگ و ساروج (ملات سنتی و ضد آب) ساخته شده‌اند. این قلعه در قسمت جنوبی خود سه آب‌انبار مسقف دارد که به یکدیگر راه دارند. آب مورد نیاز این آب‌انبارها از چشمه‌ی فیخار دامغان و به واسطه‌ی رود خارج شده از آن تأمین می‌گردد.
در این قلعه، وسایل زندگی برای ساکنین قلعه همواره فراهم بوده است و عده زیادی می‌توانستند در آن ساکن شوند. وجود قطعه‌های سنگ آسیای دستی، شکسته‌های ظروف سفالی و… در قلعه‌ی مزبور گواهی بر این ادعاست. از این قلعه در شاهنامه‌ی فردوسی نیز با عنوان «دژ گنبدان» یاد شده است.
ساکنین دژ گنبدان چاه‌هایی برای خود حفر می‌کردند که بیشتر جهت انبار و ذخیره‌ی غلات استفاده می‌شد. با این وجود، گاهی این چاه‌ها به عنوان چاه آب نیز کاربرد می‌یافت.
علاوه بر آن، در حوالی قلعه و در دل سنگ، آخورهایی بنا می‌کردند که برای نگهداری از چهارپایان استفاده می‌شد.
وجه تسمیه قلعه گردکوه دامغان
این قلعه در بالای کوهی گنبدی شکل به نام البرزکوه بنا شده است. کوه مزبور دارای طولی در حدود نیم کیلومتر و ارتفاع هزار متر است. به دلیل گنبدی شکل بودن این کوه، قلعه‌ی ساخته شده در آن به قلعه گردگوه شهرت یافته است.
شاین ذکر است که ساکنین قلعه از قسمت شرقی کوه به قلعه دسترسی داشتند. علاوه بر آن، در قسمت‌های مختلف البرزکوه عمارت‌های متعددی وجود دارند که پیشتر به عنوان دیده‌بان قلعه کاربرد داشتند. در مجاورت این عمارت‌ها حوض‌هایی وجود دارند که آب مورد نیاز عمارت‌ها از این حوض‌ها تأمین می‌شد.
قلعه گردکوه دامغان؛ یک قلعه دفاعی برای اسماعیلیان
قلعه گردکوه دامغان از جمله قلعه‌های زیبای این شهر است که به دلیل ساخته شدن در بالای البرزکوه توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است. به همین دلیل آنها به هنگام مسافرت به دامغان با تورهای ایرانگردی از قلعه‌ی مزبور دیدن می‌کنند. دستی بر ایران ضمن معرفی این بنا شما را به بازدید از سایر جاذبه‌های گردشگری دامغان نیز دعوت می‌کند.
قلعه گردکوه دامغان کجاست؟
قلعه‌ی گردکوه دامغان در ۱۵ کیلومتری شهر دامغان، در روستای حاجی‌آباد رضوه قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این قلعه را در نقشه زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره قلعه گردکوه دامغان
برای پیدا کردن پاسخ سایر سوالهایتان می‌توانید با ما از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست در ارتباط باشید. ما در اسرع وقت به سوال‌های شما پاسخ خواهیم داد.
وجه‌تسمیه قلعه گردکوه دامغان چیست؟
کوهی که قلعه گردکوه بر آن بنا شده است، شکلی شبیه به گنبد دارد. برخی علت نام‌نهادن گردکوه را همین گرد و گنبدی بودن کوه دانسته‌اند.
منظور از دژ گنبدان در شاهنامه کجاست؟
دژ گنبدان همان قلعه گردکوه دامغان است. در شاهنامه آمده است زمانی که گشتاسپ به فرزندش، اسفندیار، اتهام زد که به تاج‌و‌تخت پادشاهی چشم دارد، او را در دژ گنبدان زندانی کرد.
قلعه گردکوه دامغان چه تاریخچه‌ای دارد؟
این قلعه‌ی کهن در اواخر قرن ۱۱ میلادی یکی از پایگاه‌های اصلی اسماعیلیون بود. حاکم دامغان این قلعه را از پادشاه سلجوقی درخواست و دریافت کرد. بااین‌حال، آنجا به مرکزی برای تبلیغ فرقه‌ی اسماعیلیه تبدیل شد. این قلعه حدود ۴۰ سال مکان زندگی رئیس‌مظفر بود و به‌طور کلی، حدود ۲۰۰ سال در تصرف رهبران فرقه‌ی اسماعیلیه قرار داشت. سرانجام، با حمله‌ی مغول به ایران، بسیاری از قلعه‌های اسماعیلیه تخریب شدند؛ اما قلعه‌ی گردکوه با حاکم قدرتمندش، علاء‌الدین‌محمد، در آن دوران تسلیم حکومت مغول نشد و حدود ۲۰ سال در محاصره‌ی مغول‌ها دوام آورد.
قلعه گردکوه دامغان از چه ویژگی‌های معماری برخوردار است؟
قلعه‌ی گردکوه دامغان دیوارهای محکمی از سنگ و ساروج دارد. این قلعه در قسمت جنوبی خود سه آب‌انبار مسقف دارد. ساکنین این دژ چاه‌هایی برای خود حفر می‌کردند که بیشتر برای انبار و ذخیره‌ی غلات و گاهی به‌عنوان چاه آب استفاده می‌شدند. آنها در حوالی قلعه و در دل سنگ، آخورهایی بنا می‌کردند که برای نگهداری چهارپایان استفاده می‌شد.
