اهواز یکی از کلان شهرهای ایران است که به شهر شب ها شهرت دارد. این شهر زیبا در سال ۱۳۰۳ خورشیدی به عنوان مرکز استان خوزستان انتخاب شد. اهواز به پل های خود معروف است، اما بیشتر بناهای تاریخی آن دچار تخریب شده اند. یکی از جاهای دیدنی اهواز که نقش موثری در رونق گرفتن شهر داشت، به نام سرای معین التجار اهواز هنوز پابرجاست.
گاهی اوقات سرای معین التجار را با کاخی به اسم شیخ خزعل اشتباه می گیرند، در حالی که این ها دو بنای متفاوت در شهر اهواز هستند.
تاریخچه سرای معین التجار اهواز
تا پیش از دوره قاجار، اهواز شهری متروکه بود. با اینکه این شهر، رودخانه ای مثل کارون دارد که مرکز تجارت بین ایران و سایر کشورها بوده است، اما در آن زمان شوشتر، به عنوان مرکز استان خوزستان انتخاب شده بود. سرانجام، برای توسعه اقتصادی شهر اهواز، در دوره قاجاریه و زمان سلطنت ناصرالدین شاه قاجار، سرای معین التجار در اهواز بنا شد.
این سرا توسط بازرگانی سرشناس به نام حاج محمد تقی معین التجار و با همکاری محمد حسن خان سعدالدوله در ساحل کارون بنا شد. با ساخت این سرا، تجارت در اهواز رونق گرفت. معین التجار شرکتی به نام شرکت ناصری در این سرا به راه انداخت. این شرکت برای کشتیرانی در کارون تاسیس شد.
اهواز دو قسمت دارد که به نام های اهواز جدید و قدیم خوانده می شوند. بخش جدید یا امروزی آن همان جایی است که شرکت ناصری در آن تاسیس گردید. معین التجار که شخصی خیر و ثروتمند بود، مجموعه ای از سازه ها را در اهواز (بندر ناصری آن زمان) بنا کرد. از جمله آنها می توان به حمام، بازار، باغ و مسجد اشاره کرد.
اقدامات معین التجار در راستای حمایت داخلی بی شمار است که ذکر آن در این مجال نمی گنجد، ولی ذکر این دو نکته ضروری است که وی اصالتا بوشهری و نماینده مردم بوشهر در مجلس بود. او به دلیل اقدامات بسیارش، ملقب به پدر معنوی خلیج فارس شده بود.
کاربری و نقش تجاری سرای معین التجار در گذشته
از آنجا که رودخانه کارون تا انتها غیرقابل کشتیرانی است، بارهای کشتی ها در این سرا تخلیه می شدند. در واقع، کالاها از خرمشهر تا بندرگاه اهواز منتقل می شدند. سپس، با واگن هایی که به اسب ها متصل بود، آنها را تا بستر غیرسنگی رودخانه حمل می کردند.
از سال ۱۳۰۷ تا ۱۳۳۲، به مدت ۲۵ سال بارهای تجاری در این سرا تخلیه می شدند. روزانه حدود ۲۱ کشتی بارهای خود را در معین التجار تخلیه می کردند. سپس، بار این کشتی ها به شوشتر منتقل می شدند.
بعد از اینکه سرای معین التجار کاربرد خود را به عنوان محل ترخیص کالا از دست داد، به کاروانسرا تبدیل شد. تبدیل آن به کاروانسرا از سال ۵۷ به بعد یعنی پس از انقلاب و جنگ ایران و عراق اتفاق افتاد. در این زمان، اهواز پرجمعیت ترین شهر خوزستان به شمار می رفت.
در سال ۱۳۷۴ خورشیدی، ستون ها و سقف سرای معین التجار، بر اثر آتش سوزی، آسیب شدیدی دیدند. در سال های اخیر، از این سرا به عنوان انبار استفاده می شود، اما سعی بر این است که آن را مرمت کرده و دوباره کاربرد اصلی آن را برگردانند. در بیستم آبان ۱۳۷۷ معین التجار، در ردیف آثار ملی ایران قرار گرفت.
سبک معماری و خصوصیات سرای معین التجار اهواز
سرای معین التجار که به صورت بنای دو طبقه ساخته شده است، دارای آجرکاری ساده و زیبایی است. همچنین، تاق بری ها و طرح های اسلامی روی دیوارها و ستون‌های بزرگ آن بی بدیل هستند.
از بالای طبقه دوم این بنا، ساباط های اهواز به خوبی قابل مشاهده اند. ساباط های اهواز کوچه های سقف داری در این شهر هستند که زیبایی خاصی به آن بخشیده اند. همچنین، این سرا چشم اندازی به پل سفید نیز دارد.
در مرکز این کاروانسرا باغی وجود داشت که امروزه به جز چند درخت چیزی از آن باقی نمانده است. داخل این سرا درخت کناری وجود دارد که به دلیل زیبایی و بی نظیر بودنش، به درخت مقدس معروف شده است.
این کاروانسرا به نورپردازی داخلی خود معروف است. این نور پردازی ها باعث شده است در تاریکی شب به زیبایی جلوه کند.
وضعیت کنونی این جاذبه برای بازدید گردشگران
متاسفانه بیشتر بناهای اهواز دچار تخریب شده اند و سرای معین التجار نیز هم اکنون برای بازدید مناسب نیست. به نظر می رسد تدابیری اندیشیده شده تا در آینده این سرا به عنوان بازارچه موقت صنایع دستی مورد استفاده قرار گیرد.
اگر در آینده قصد دارید با تورهای داخلی یا به صورت شخصی به اهواز سفر کنید، می توانید علاوه بر جاذبه‌های گردشگری شهر اهواز از سرای معین التجار نیز بازدید کنید. امیدواریم که در آینده نزدیک، معین التجار مرمت و درب آن به روی شما باز شود.
بنای سرای معین‌التجار کجاست؟
بنای معین‌التجار در شهر اهواز، خیابان بیست‌وچهارمتری، داخل خیابان کاوه‌ی غربی قرار دارد. موقعیت مکانی دقیق این بنا را در نقشه زیر مشاهده می‌کنید:
پرسش‌های متداول درباره سرای معین التجار
اگر پاسخ پرسش خود را در اینجا پیدا نکردید، در بخش دیدگاه‌های زیر این پست برای ما کامنت بگذارید و سوال‌تان را بپرسید. ما حتما به آن پاسخ خواهیم داد.
قدمت بنای سرای معین‌التجار مربوط به چه دوره‌ای است؟
بنای معین‌التجار در دوره‌ی قاجار و در زمان پادشاهی ناصرالدین‌شاه ساخته شد. محمد‌حسن خان سعدالدوله در ساخت این بنا کمک کرده است.
چرا سرای معین‌التجار به این نام شهرت دارد؟
این سرا به حاج محمد‌تقی معین‌التجار بوشهری، یکی از بازرگانان سرشناس بوشهر تعلق داشته، به همین دلیل به این نام شهرت پیدا کرده است.
سرای معین‌التجار در گذشته چه کاربردی داشته است و اکنون کاربری آن چیست؟
در گذشته، بار کشتی‌ها در این سرا تخلیه می‌شد و این کاربری تا بیست‌وپنج سال ادامه داشت. پس از آن، از سرای معین‌التجار به‌صورت کاروانسرا استفاده شد. در حال حاضر، تلاش‌هایی برای مرمت سرای معین‌التجار در جریان است.
