روستای دیزباد؛ باسوادترین و متمدن‌ترین روستای کشور

روستای دیزباد نیشابور از معدود روستاهایی است که صددرصد مردم آن باسواد هستند. به همین دلیل، لقب متمدن‌ترین روستای کشور را به خود اختصاص داده و به یکی از دیدنی های نیشابور مبدل شده است. چراکه مردمان روستا با رعایت آنچه می‌آموزند، سعی در محافظت مطلوب از محیط زیست و تمامی موجودات زنده‌ی آن دارند.

گذشته از آن، سبک معماری ساختمان‌های روستا بسیار جالب توجه است. این ساختمان‌ها به صورت پلکانی و مشابه ماسوله بنا شده‌اند و سقف هر ساختمان، بام ساختمان بالایی است.

اسامی دیگر روستای دیزباد نیشابور

از گذشته‌های دور، روستای دیزباد وجود داشته است و آن را با اسامی مختلفی می‌شناخته‌‌اند. برای مثال، در قرن سوم خورشیدی (دهم میلادی) این روستا عنوان قصرالریح به خود گرفته بود. سپس، بنا به دلایلی، آن را چهل‌اشکوب و پس از مدتی، دژآباد و دزباد و سپس، دیزباد نامیدند.

البته، روستای مزبور در طول دوره‌ی حیات خود، بیشتر با عنوان روستای آسیاب‌های آبی شناخته می‌شد. این نام از زمان حمله‌ی مغول به نیشابور بر سر زبان‌ها افتاد‌. در آن دوران، روستای دیزباد تنها منطقه‌ای بود که از حمله‌ی مغول در امان مانده بود.

این روستا به‌دلیل داشتن آسیاب آبی برای خرد و آسیاب کردن گندم، شهرت بسیار داشت. بنابراین، مردم روستاها و شهرهای هم‌جوار برای آسیاب گندم‌های خود به آنجا مراجعه می‌کردند. همین موضوع سبب شد که عنوان روستای آسیاب‌های آبی را به خود اختصاص دهد.

تاریخ دگرگونی فرهنگی روستا و ثمره‌ی آن

قدمت روستای دیزباد و سوابق فرهنگی آن، هویت مردمانش را تحت‌تأثیر قرار داده است. اهالی این روستا با تأسیس اولین مدرسه‌ی خود در سال ۱۳۱۲ خورشیدی، مهم‌ترین دگرگونی فرهنگی را تجربه کردند. با برپایی این مدرسه که به نام مدرسه‌ی ناصرخسرو شناخته می‌شد، تمامی اهالی روستا برای تحصیل علم تلاش کردند و همین تلاش باعث باسوادشدن صددرصدی آن‌ها و افتادن نام روستا بر سر زبان‌ها شد. همچنین، این مدرسه باعث پرورش نخبگانی شد که طی سالیان متمادی، نام روستا را پرآوازه کردند.

افزون بر آن، گفته می‌شود که ۶۰ سال پیش، مردم دیزباد با نصب فانوس در معابر سعی در روشن نگه داشتن محل عبور و مرور خود به هنگام شب داشتند. در آن زمان، روستاها برق نداشتند و غرق در تاریکی بودند. اهالی دیزباد اولین مردمانی بودند که شبکه برق خصوصی را در روستای خود به راه انداختند.

آداب و رسوم اهالی روستای دیزباد

برگزاری مراسمی از قبیل چیله‌بست و نوحصار در روستای دیزباد، بر شهرت آن در میان گردشگران افزوده است. در ادامه، به شرح این دو مراسم می‌پردازیم:

مراسم چیله‌بست

مردم روستای دیزباد همه‌ساله در شب آخر بهمن‌ماه، مراسمی مشابه چهارشنبه‌سوری برگزار می‌کنند که چیله‌بست نام دارد. این مراسم که همواره به‌منظور شکرگذاری از نعمت‌های الهی، میان مردم مرسوم بوده است، در گذر زمان به دست فراموشی سپرده می‌شود؛ اما در سال ۱۳۹۳ خورشیدی، شورای روستا با همکاری مردم آن را احیا می‌کند.

مراسم نوحصار

یکی دیگر از مراسم معروف روستا، نوحصار نام دارد که ساکنان روستا به‌همراه اهالی ساکن دیگر دیگر مناطق و شهرها و حتی اهالی مقیم خارج از کشور، در آن شرکت می‌کنند. نام این رسم به جهت برگزاری در دره‌ای U شکل انتخاب شده است که در گویش محلی آن را دره‌ی نو می‌نامند. حصار نیز نام قلعه‌ای در دورترین نقطه از روستاست که قسمت دوم مراسم در آن برگزار می‌شود.

درباره‌ی علت برگزاری مراسم نوحصار دو روایت در میان مردم وجود دارد. روایت اول را یکی از عارفان معروف روستا به نام امام‌قلی، ملقب به خاکی خراسانی، از سیر سلوک خود نقل می‌کند. روایت دوم نیز مشابه روایت اول بیان می‌شود، اما تفاوت‌هایی دارد. در این روایت، مراسم نوحصار را نشئت‌گرفته از کتاب‌های منطق‌الطیر عطار، حدیقه‌الحقیقه سنایی و چندین اثر عرفانی دیگر می‌دانند که شرح سلوک و معراج عرفا را بیان می‌کند.

گفتنی است که شیوه‌ی برگزاری مراسم نوحصار با هر دو روایت مطابقت دارد؛ اما به‌دلیل نقل شفاهی این روایات، نمی‌توان صحت و سقم آن‌ها را مشخص کرد. برگزاری مراسم به این صورت است که اهالی روستا، چه مرد و چه زن، در آخرین جمعه‌ی مردادماه به‌طرف چشمه‌ی مقدس روستا حرکت می‌کنند. این چشمه آب بسیار سردی دارد که دمای آن گاهی به چهار درجه نیز می‌رسد.

جالب توجه است که اهالی روستا معمولاً به‌صورت گروهی به‌سمت چشمه حرکت می‌کنند. گروه آن‌ها نیز عموماً متشکل از فرزندان هر خاندان، عروس و دامادها و نوه‌های آن‌هاست. البته، تفکیک این گروه‌ها از یکدیگر به‌علت مرسوم‌بودن ازدواج فامیلی در میان اهالی روستا کاری دشوار است.

به‌هرحال، هرکدام از گروه‌ها پس از رسیدن به چشمه تا ظهر در آنجا اتراق می‌کنند. سپس بنا به روایات ذکرشده، در مرحله‌ی اول، دو وادی و در مرحله‌ی دوم، پنج وادی را پشت سر می‌گذارند. بدین ترتیب با گذراندن هفت وادی، به مقام فنا‌فی‌الله نائل می‌شوند.

پوشش گیاهی و جانوری روستا

به‌طور کلی، در روستای دیزباد بیش از ۱۵۰ نوع گیاه دارویی کشف شده است که عموم مردم از آن‌ها استفاده می‌کنند. این گیاهان در بالای تپه‌ها رشد می‌کنند. در گذشته، اهالی روستا به‌دلیل ناآگاهی، گیاهان را برای استفاده از ریشه درمی‌آوردند. سپس ضمن مطالعه، این عادت را کنار گذاشتند و به‌تدریج سطح تپه پر از گیاهان و گل‌های دارویی شد.

در این روستا، جانوران مختلفی از قبیل کبک و بز کوهی نیز زندگی می‌کنند. همین موضوع باعث ممنوع اعلام شدن شکار در این محل شد. به‌تازگی، سازمان محیط زیست تعدادی پرنده نظیر چکاوک نیز در این منطقه رهاسازی کرده است.

صنایع دستی روستای دیزباد

از معروف‌ترین صنایع دستی روستای دیزباد می‌توان پارچه‌بافی را نام برد که به‌تدریج رو به فراموشی گذاشته است. بافت انواع پارچه‌ها، دستکش، جوراب پشمی و نمد از شاخه‌های این رشته از صنایع دستی به شمار می‌رفت. افزون بر آن، صنایع چوبی نیز از سایر صنایع دستی معروف روستا بود و نجارها به ساخت در و پنجره‌های چوبی می‌پرداختند.

درآمد مردم روستا

بیشتر اهالی روستای دیزباد به شغل باغداری مشغول‌اند و این کار را با نگرشی علمی به حرفه‌ی باغداری دنبال می‌کنند. آن‌ها با اندکی بررسی متوجه شده‌اند که به‌دلیل سردسیربودن منطقه، درختان میوه‌ی روستا نیاز به سم‌پاشی ندارند. چراکه در مناطق سردسیری درختان آفت کمتری نسبت به مناطق گرمسیری دارند. بدین ترتیب، میوه‌های تولیدی روستا کاملاً ارگانیک و سالم هستند و جزو اقلام صادراتی به شمار می‌روند.

به‌طور کلی، در روستای مزبور میوه‌های مختلفی از قبیل گیلاس، آلو، سیب، آلبالو، گردو، بادام، زردآلو، هلو، گلابی، توت و… وجود دارد. از این میان، گیلاس و آلو به بازارهای اروپایی و کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌شوند.

گذشته از آن، دامداری و کشاورزی نیز جزو مشاغل روستاست. جالب اینکه دامداران روستا با نگاهی علمی به این شغل، تلاش کرده‌اند که تعادل میان دام و مرتع را حفظ کنند. این کار از گذشته‌های دور در روستا مرسوم بوده است.

مردم روستای دیزباد حتی به باد محلی منطقه نیز به چشم منبع درآمد خود می‌نگرند. آن‌ها در سال ۲۰۰۲ میلادی اولین نیروگاه بادی را برای تأمین برق منطقه احداث کردند.

شرح ویژگی‌های ورودی روستای دیزباد

اهالی روستای دیزباد شعاری دارند که آن را در تابلویی نوشته و در ورودی روستا نصب کرده‌اند:

مبادا شکار، مبادا تبر بر درخت و بهار، محیط و زمین را نکو پاک دار 

علاوه بر آن، در ابتدای ورودی، مجسمه‌ای به شکل DNA بر روی یک بلندی تعبیه کرده‌اند که معنای خاصی را می‌رساند. قسمت بالای این مجسمه به شکل لانه‌ی کبوتر و قلم درآمده است که فرهنگ حفاظت از محیط زیست را ترویج می‌دهد. اهالی دیزباد با طراحی این مجسمه نشان داده‌اند که فرهنگ حفاظت از محیط زیست در ژن آن‌ها وجود دارد و از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یابد.

آدرس روستا و مسیر دسترسی به آن

روستای دیزباد در ناحیه‌ی شمالی کیلومتر ۸۰ جاده‌ی مشهد به نیشابور و در دامنه‌ی رشته‌کوه‌های بینالود قرار دارد. زمانی که مسیر جاده را در پیش می‌گیرید، توربین‌های بادی روستا از دور نمایان می‌شوند و مسیر را به شما نشان می‌دهند. در این مسیر، ابتدا باید در ۶۲ کیلومتری مشهد، پس از عبور از رباط فخر داوود، مسیر خود را به‌طرف راست کج کنید. سپس، ۱۳ کیلومتر به جلو برانید تا به روستا برسید.

روستای دیزباد نیشابور؛ تجربه‌ی قدم‌زدن در طبیعتی بکر و زیبا

روستای دیزباد نیشابور با مردمان باسواد و بافرهنگش و به‌دلیل برخورداری از طبیعت بکر و دست‌نخورده‌، بسیار تماشایی است. شرح زیبایی‌های این روستا دشوار است و کلمات قادر به بیان آن نیستند و فقط با بازدید از آن میسر است. دستی بر ایران توصیه می‌کند که هنگام سفر به این روستا، رعایت اصول مندرج در منشور گردشگری مسئولانه را فراموش نکنید.

روستای دیزباد کجاست؟

این روستا در کیلومتر ۸۰ جاده مشهد به نیشابور و در دامنه‌ی رشته‌کوه‌های بینالود قرار دارد. موقعیت مکانی این روستا را در زیر مشاهده می‌کنید:

پرسش‌های متداول درباره روستای دیزباد

پاسخ برخی از پرسش‌های شما درباره‌ی روستای دیزباد را شرح داده‌ایم. چنانچه سؤال دیگری دارید، آن را در بخش دیدگاه‌های همین پست مطرح کنید.