هنر تلفیق شیشه و فلز از گروه آبگینه از صنایع دستی ایران است که برای ساخت لوازم دکوری به کار گرفته می‌شود. وسایل ایجاد شده به این روش به نام «شیشه‌ی دور فلز» شناخته می‌شوند. در این مقاله با شیوه‌ی انجام این هنر و کاربرد آن، بیش‌تر آشنا خواهید شد.
روش انجام هنر تلفیق شیشه و فلز
شیشه‌گران و هنرمندان این رشته برای این‌که تنوعی در کار خود ایجاد کنند، ظروف شیشه‌ای را با فلز تلفیق می‌کنند. برای این کار دنبال کردن مراحل زیر ضروری است:
- در ابتدا استوانه‌ای فلزی از جنس مس، برنج یا سایر آلیاژهای فلز تهیه می‌شود. استوانه‌ی فلزی مورد نظر باید قطر و ارتفاع دلخواهی داشته باشد. این استوانه‌ها ممکن است برای زیباییِ بیش‌تر، دارای نقوش مشبک نیز باشند.
- در مرحله‌ی بعد، یک گوی شیشه‌ای تهیه می‌شود و داخل استوانه قرار می‌گیرد.
- سپس، برای چسبیدن گوی شیشه‌ای به استوانه، عمل دمیدن انجام می‌گیرد. گوی شیشه‌ای در اثرِ دمیدن، منبسط می‌شود و حجم استوانه را پر می‌کند. سپس، بخش‌هایی از این گوی از میان شبکه‌های روی فلز، بیرون می‌زند.
- در نهایت، با سرد شدن شیشه، امکان جدا شدن آن از استوانه وجود نخواهد داشت. بدین ترتیب، یک شیشه‌ی دور فلزِ زیبا ایجاد می‌شود.
استفاده از نوارهای برنجی برای تلفیق با شیشه
نوارهایِ برنجی از ویژگی‌هایی برخوردارند که آنها را برای استفاده در لوازم تزئینیِ شیشه‌ای، مناسب می‌کنند. برخی از این ویژگی‌ها عبارتند از:
- استحکام، مقاومت خوب در برابر خوردگی یا رطوبت، هدایت الکتریکی و حرارتیِ مناسب، قابلیت انعطاف‌پذیری بالا، پردازش فشار سرد و گرم و…
شایان ذکر است که میزان مس موجود در این نوارها، سبب تقویت برخی از خواص آنها می‌شود. برای مثال، نوارهایی که دارای ۶۳ درصد مس باشند، خاصیت مکانیکی بسیار خوبی خواهند داشت؛ این خاصیت، قابلیت لحیم‌کاری و جوش‌کاریِ نوارهای برنجی را بهبود می‌بخشد.
علاوه بر آن، نوارهای برنجی با ۶۲ درصد مس نیز دارای قابلیت انعطاف‌پذیری خوبی هستند. این ویژگی، مقاومت آنها را در برابر خوردگی، افزایش می‌دهد. با این وجود، این نوارها به راحتی ساییده می‌شوند.
در روند تلفیق شیشه و فلز، نوارهای برنجیِ مزبور، برای ساخت وسایل تزئینی مورد استفاده قرار می‌گیرند که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم:
جعبه‌های شیشه‌ای با نوارهای برنجی
امروزه، جعبه‌های شیشه‌ایِ تزیین‌شده با نوار برنجی، برای نگهداری از جواهرات مورد استفاده قرار می‌گیرند. این جعبه‌ها علاوه بر زیبایی، مانع از اکسید‌شدن جواهرات نیز می‌شوند. گاهی اوقات بر روی این جعبه‌ها، تزییناتی از صنایع دستی خاتم‌کاری و میناکاری نیز مشاهده می‌شود.
جعبه‌های دستمال کاغذی
از صنایع دستیِ تلفیق شیشه و فلز برای ساخت جعبه‌های دستمال کاغذی نیز استفاده می‌شود. برای این کار، نوارهای برنجی به رنگ نقره‌ای یا طلایی به کار گرفته می‌شوند که قرارگیری آنها در کنار شیشه بسیار زیبا جلوه می‌کند.
شیوه تهیه گوی شیشه‌ای
امروزه در هنر تلفیق شیشه و فلز، برای تهیه‌ی شیشه از ترکیب «سیلیس با خرده شیشههای بازیافتی» استفاده می‌کنند تا هزینه‌ی تولید کاهش پیدا کند. برای این کار، ابتدا کوره را روشن می‌کنند و سه الی چهار شبانه روز منتظر می‌مانند تا به دمای مورد نظر برسد. سپس، خرده شیشه‌ها را به داخل آن انتقال می‌دهند تا یک ماده‌ی مذاب حاصل شود.
لازم به ذکر است، مهم‌ترین وسیله برای شیشه‌گری، یک لوله‌ی فولادیِ توخالی به طول ۱۰۰ تا ۱۲۰ سانتی‌متر به نام «دَم» است. این وسیله برای خارج کردن شیشه‌ی مذاب یا «بار» از کوره استفاده می‌شود. شیشه‌گران با فرو بردن لوله‌ی فولادی به داخل بار، مقدار کمی از آن را برمی‌دارند و با دمیدن در داخل لوله، گویِ کوچکی ایجاد می‌کنند.
گوی مزبور، به نام «گویِ اول» شناخته می‌شود. بعد از سرد شدن گوی، دوباره آن را به وسیله‌ی لوله‌ی فولادی، داخل شیشه‌ی مذاب موجود در کوره، فرو می‌برند. این کار بدین جهت صورت می‌گیرد که سطح گوی اول از نظر ضخامت و شیب هموار شود. با توجه به این‌که در این مرحله دمای ماده‌ی ذوب، کمتر است، گوی دوم را بر روی میله‌ی دو سرِ شاخه‌ی فلزی قرار می‌دهند و می‌چرخانند.
در مرحله‌ی بعد، گوی دوم را داخل وسیله‌ی دیگری به نام «قاشق» قرار می‌دهند. قاشق وسیله‌ای چوبی و استوانه‌ای است که یک طرف آن یک فرورفتگی دارد و به یک میله‌ی فلزی، متصل است. استادکار هنگام قرار دادن قاشق بر روی گویِ دوم، به تناوب آن را داخل آب فرو می‌برد و خارج می‌کند تا شیشه به آن نچسبد.
در نهایت، استادکار برای آخرین بار در لوله‌ی فولادی می‌دمد تا گویِ کُره‌مانندی حاصل شود. سپس، پشت یک نیمکت مخصوص می‌نشیند که دو میله‌ی افقی در کنار آن قرار دارند و دَم روی آن غلتانده می‌شود. در این مرحله، استادکار برای جلوگیری از کج شدنِ بار، به وسیله‌ی انبر و تخته، به آن فرم می‌دهد و به این ترتیب، یک محصول هنری و کاربردی تولید می‌شود.
با صنایع دستی تلفیق شیشه و فلز، بیش‌تر آشنا شوید
هنر تلفیق شیشه و فلز جزو زیرشاخه‌های هنر آبگینه محسوب می‌شود. شیشههای دور فلز در کارگاه‌های صنایع دستی ایران ساخته می‌شوند. دستی بر ایران از شما دعوت می‌کند با استفاده از تورهای داخلی و یا به‌طور شخصی، از کارگاه‌های صنایع دستی و موزه‌ی آبگینه بازدید نمایید. همچنین، توصیه می‌شود برای حمایت از جوامع محلی، در سفرهای خود، با خرید این تولیدات هنرمندانه به حفظ و احیای آنها کمک کنید و برای دوستان و عزیزان خود سوغاتی تهیه نمایید.
پرسش‌های متداول درباره هنر تلفیق شیشه و فلز
برای پیداکردن پاسخ سایر سؤال‌هایتان، از طریق بخش دیدگاه‌های همین پست با ما در ارتباط باشید. ما در کوتاه‌ترین زمان به پرسش‌های شما پاسخ خواهیم داد.
هنر تلفیق شیشه و فلز چه نوع هنری است؟
هنر تلفیق شیشه و فلز از صنایع دستی آبگینه است که برای ساخت ظروف و وسایل دکوری به کار می‌رود. محصولات ایجادشده به این روش، شیشه‌ی دورفلز نیز نام دارند.
در هنر تلفیق شیشه و فلز از چه فلزی استفاده می‌شود؟
نوارهای فلز برنج از ویژگی‌هایی برخوردارند که برای استفاده در تزیین ظروف شیشه‌ای، مناسب‌اند. استحکام، مقاومت در برابر خوردگی و رطوبت، هدایت الکتریکی و حرارتی مناسب، انعطاف‌پذیری و امکان پردازش فشار سرد و گرم ازجمله‌ی این ویژگی‌هاست.
کدام ویژگی در تقویت نوارهای برنجی اهمیت دارد؟
وجود مقادیری از مس در نوارهای برنجی سبب تقویت برخی از خواص آنها می‌شود. نوارهایی که ۶۳درصد مس دارند، خاصیت مکانیکی بسیار خوبی خواهند داشت و نوارهای برنجی با ۶۲درصد مس نیز قابلیت انعطاف‌پذیری خوبی دارند.
تلفیق نوارهای برنجی با شیشه چه کاربردهایی دارد؟
از تلفیق شیشه و نوارهای برنجی برای ساخت وسایل تزیینی مانند جعبه‌های شیشه‌ای با نوارهای برنجی استفاده می‌شود.
استفاده از جعبه‌های شیشه‌ای با نوارهای برنجی چه مزیتی دارد؟
جعبه‌های شیشه‌ای تزیین‌شده با نوار برنجی که برای نگهداری از جواهرات استفاده می‌شوند، افزون‌بر زیبایی، از اکسید‌شدن جواهرات جلوگیری می‌کنند.
